زمانی اقوام ایرانی‌زبان را می‌شد در سرتاسر اوراسیا از بالکان تا غرب چین پیدا کرد. بخش عمدهٔ اقوام ایرانی‌زبان کنونی و اقوام ایرانی‌تبار با هم مشترک است ولی تفاوت‌هایی نیز وجود دارد. همانگونه که مشخص است اقوام ایرانی‌تبار محدود به مرزهای کنونی کشور ایران نیستند.
بسیاری از اقوام ایرانی‌تبار خود ریشه در شاخه‌ای از آریاییهای هندواروپایی شناخته شده به ایرانی‌ها دارند. یافته‌های باستان شناسی در مکان‌هایی مانند:روسیه٫ آسیای میانه و خاورمیانه اطلاعات کمی را درباره این که این اقوام چگونه می‌زیسته‌اند ارائه کرده‌اند.
اقوام ایرانی نقش بسیار مهمی را در تاریخ بازی کرده‌اند. مادها یکی از نخستین کشورها و امپراتوری‌های چند ملیتی را تشکیل دادند و قبایل کوچ‌رو سکاها-سرمتی بر زمین‌های گسترده‌ای از روسیه و بالکان حکم فرما بوده‌اند و احتمالاً یک قبیله زنان جنگاور سرمتی الهام بخش اسطوره یونانی آمازون‌ها بوده‌اند..
اقوام ایرانی باستان نیای مردمان بسیاری مانند:پارسها، آذری ها، لکها، تالشها، گیلکها، کردها، پشتون‌ها، لرها، تاجیکها، بلوچها و... هستند.
مردمان ایرانی با قدمت ۱۰٬۰۰۰ سال یکی از کهن‌ترین ملت‌های دنیا می‌باشند.
در ایران اگر چه فارسی زبانان با بیش از 60 درصد جمعیت، اکثریت دارند، لیکن وجود شش قومیت عمده در درون این واحد ملی و تأثیرات شگرف آنها بر سیر تحولات تاریخی واقعیتی انکار ناپذیر است و میتواند مبنای پیش بینی وضعیت آینده امنیتی کشور باشد.
قوم ترک
ترکها بزرگترین اقلیت قومی در ایران هستند، چهار استان اردبیل، آذربایجان شرقی و غربی و زنجان حوزه اصلی سکونت آنها است که در مقایسه با منطقه محل سکونت قوم بلوچ و کرد منطقه بزرگی است. اما این قوم در مناطقی چون همدان، قزوین، شمال خراسان، مرکزی، فارس و گیلان نیز پراکندهاند. با توجه به وضعیت نسبتاً خوب اقتصادی منطقه، عوامل مادی عامل مسائل قومی در این منطقه نیست. ترکها از حس ناسیونالیستی بالایی در قبال ایران برخوردارند که آن را در قیام شیخ محمد خیابانی در سال 1298 میبینیم که هیچ خواسته قومی نداشتند. ترکها احساس تعلق به آرمانهای ملی مذهبی مثل مشروطه نیز از خود نشان دادهاند و همدوش سایر شهروندان تا مرحله درگیری با دولت مرکزی پیش رفتهاند. البته جریاناتی مثل فرقه دموکرات پیشهوری در سال 1324 تابع ملاحظات بین المللی و اتحاد شوروی بود و نیز تشکیل حزب خلق مسلمان در سالهای اولیه پس از انقلاب اسلامی در مقابل حزب جمهوری اسلامی موجب تنشهایی گردید، اما مسئله به سرعت خاتمه یافت.[1] امروزه 133 نشریه به زبان ترکی در چهار استان یاد شده و سیزده نشریه ترکی در خارج از این استانها و 73 نشریه نیز به زبان فارسی و آذری منتشر میشود. حدود یازده هزار کتاب نیز به زبان آذری چاپ شده است.
اقوام ایرانی نقش بسیار مهمی را در تاریخ بازی کرده‌اند
قومیت کرد
جمعیت کردها بیشتر در آذربایجان غربی، کرمانشاه، همدان، کردستان و شمال خراسان ساکن است و ضریب پراکندگی کمتری نسبت به ترکها دارند. این قوم زمینه مناسبتری برای فعال شدن گسست کرد - فارس دارد؛ از جمله این زمینهها: اول، تمرکز جمعیتی در یک منطقه کوچک و مشخص ؛ دوم ، امکانات اندک اقتصادی ، بهداشتی و آموزشی؛ سوم، موقعیت جغرافیایی در کنار مرز دو کشور با تشابه قومی و محلی و اختفای مخالفان نظام و وضعیت کوهها و راهها؛ چهارم، انزوای سیاسی و حضور کمتر یا کمرنگ نخبگان سیاسی اجتماعی در داخل نظام؛ پنجم، ملاحظات مذهبی که اکثراً سنی مذهب می‌باشند، در مقایسه کردهای شمال خراسان که شیعه مذهب هستند و از این حیث مشکلی نداشتهاند؛ ششم، ملاحظات منطقهای جمعیت کرد در شمال عراق، جنوب شرق ترکیه، شرق سوریه ، که در نتیجه کردستان ایران از تنشها و گرایشهای سیاسی این قومیت در منطقه تأثیر میپذیرد، در حالی که کردهای شمال خراسان به دلیل دوری از این منطقه زندگی آرامتری دارند؛ هفتم، زبان کردی گرچه از شاخههای زبان ایرانی است و با پارسی باستان همانندیهای زیادی دارد، لکن برای فارسی زبان امروز مفهوم نیست و گویشهای کردی مختلف مانع یک زبان سراسری واحد است. امروزه زبان کردی محور جنبشهای کردی است هر چند از لحاظ نژادی نمیتوانند اصل آریایی و ایرانی بودن کردها را منکر شوند. تجربه شورش شیخ عبیداللَّه در 1297 در مقابل عثمانی با محوریت قبایل کرد و شورش شیخ سعید در 1304 در مقابل ناسیونالیسم افراطی آتاتورک که هویت کردی را انکار میکرد در پاسخ به تحرکات خارجی بود. جنبش اسماعیل آقا سمیتقو که یکپارچگی ایران را تهدید میکرد و ارتش رضاخان آن را سرکوب کرد و نیز تأسیس کومله در دهه 1320 که به دستور مقامات شوروی به حزب دمکرات کردستان تبدیل شد و طرح کردستان خودمختار و تأسیس جمهوری مهاباد در سال 1324، اقدام کردها به رهبری عبدالرحمان قاسملو برای تجزیه ایران و بیانیه هشت مادهای آنها بعد از انقلاب اسلامی که خواستار خودمختاری کردستان بودند و اقدامات ملا مصطفی بارزانی و درگیریهای منطقهای که نتیجه آن گسست قومی کرد - فارس بود، در این راستا قابل توجه و بررسی است.[2] امروزه حدود سیزده نشریه و پنجاه سایت کردی وجود دارد.
قوم لر بختیاری
لرهای ایران تا حدود قرن ششم به علت نداشتن اتحاد و انسجام تحت سلطه سلجوقیان یا خلفای عباسی بودند و با ضعف قدرت مرکزی خودمختاری یافتند و به تأسیس «لر بزرگ» (بختیاری و کهکیلویه و بویر احمد) و «لر کوچک» (لرستان فعلی و ایلام) دست زدند. این قوم از توان حکومتی خوبی برخوردارند و از آل خورشید کارنامه درخشانی بر جای مانده است و حملات تیمور لنگ و ترکمانان را پشت سر گذاشتند. فرمان¬روایان لر در زمان مراوده با دولت عثمانی خود را شاه و ملک میخواندند و سیاستهای دوره صفویه در نزدیکی به لرها و سرکوب شورشهای آنان در زمان قاجاریه و سیاستهای متمرکزگرایانه رضا شاه موجب وضع فعلی لرها و اسکان در استانهای لرستان ، چهارمحال و بختیاری ، ایلام و کهکیلویه و بویر احمد شده است.
اقوام ایرانی باستان نیای مردمان بسیاری مانند:پارسها، آذری ها، لکها، تالشها، گیلکها، کردها، پشتون‌ها، لرها، تاجیکها، بلوچها و... هستند
تلاشهای این قوم در برابر حکومت مرکزی را میتوان به شرح ذیل دید:
اول، شورشهای پیوسته عشایر سگوند، حنوند، بیرانوند، و دیرکوند در مقابل حکام قاجار به ویژه تا روی کار آمدن ناصر الدین شاه قاجار؛
دوم، خیزش عمومی لرها بر ضد ناصرالدین شاه - که با زور اسلحه همه را تحت فرمان خود آورده بود - بعد از مرگ حاکم مستبد منطقه ظل السلطان حسینقلی ابو قدار ؛
سوم، خودمختاری و مقابله با جنبش مشروطهخواهان تا زمان رضاخان؛
چهارم، برخوردهای لرهای پیشکوه و پشتکوه با نیروهای دولت مرکزی در دوره رضاخان.[3] سیاستهای رضاخان در منطقه از جمله تخته قاپو کردن عشایر موجب بر هم خوردن اقتصاد سنتی و عدم جایگزینی اقتصاد نوین و به تبع مشکلات و شکافهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی عدیدهای در این قوم گردید. [4]
قوم بلوچ
بلوچها عمدتاً در استان سیستان و بلوچستان، ساکن هستند. اکثریت این قوم سنی مذهباند. شکافهای مذهبی و اقتصادی و همجواری با بلوچهای پاکستان و افغانستان تأثیر بسزایی در ظهور گرایشهای سیاسی گریز از مرکز دارد. از جمله این حوادث و گرایشهای سیاسی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
اول، سرکوب اقوام بلوچ به دست رضاشاه در سال 1306؛
دوم، شورشهای محلی طوایف مختلف بلوچ در سالهای 1310 تا 1313؛
سوم، تأسیس جبهه آزادی بخش بلوچستان در سال 1343 به رهبری جمعهخان در پاکستان و تأثیر در ایجاد نارضایتی بلوچهای ایران از حکومت مرکزی به ریاست عبدیخان که پس از انقلاب اسلامی با درگیریهای مسلحانه از هم پاشیده شد؛
چهارم، ظهور حزب دموکراتیک بلوچستان در سال 1354 تحت عنوان جبهه ملی خلق ایران که پرونده آن با درگیری و خونریزی بسته شد؛
پنجم، تأسیس سازمان دموکراتیک مردم بلوچستان به رهبری مهندس رحمت حسینپور در سال 1358 با آرمانهای قومی که موجب واکنش شدید دولت بدان شد؛
ششم، تأسیس کانون سیاسی - فرهنگی خلق بلوچ در سال 1358 در زاهدان در حوزه دانشگاهی متأثر از پاکستان؛
هفتم، درگیری گروه پیشمرگ بلوچ به رهبری امان اللَّه برکزایی با حکومت انقلابی و فروپاشی آن؛
هشتم، درگیریهای سالهای 1371 تا 1374. همجواری این استان با پاکستان و مشکلات اقتصادی میتواند در فعالسازی شکاف موثر باشد، هر چند از لحاظ نژادی و زبانی، فرهنگ آنان ایرانی است.[5]
پی نوشت :
1. اصغر افتخاری، پیشین.
2. همان.
3. روح اللَّه بهرامی، «سیاست قومی پهلوی اول در قبال قوم لر»، فصلنامه مطالعات راهبردی، پیش شماره، اول (1377).
4. اصغر افتخاری، پیشین.
5. همان، جهت مطالعه بیشتر، ر.ک: نور اللَّه قیصری، «قومیت عرب و هویت ملی در جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه مطالعات راهبردی، پیش شماره اول (1377).
فرآوری : رضوانی
منوی اصلی
وصیتنامه و زندگینامه شهدا
آمار کاربران
آمـار بـازدیـد سـایـت
