عملیات رمضان
عبور از مرز و ورود به خاک عراق نیاز به تبیین استراتژی جدیدی داشت ، استراتژی جدید نیز منابع و روش های تازه ای را می طلبید لیکن عملیات رمضان با همان مقدورات و روش های گذشته طراح ریزی شد . هدف این بود که با موفقیت در عملیات رمضان ، منطقه ای تصرف شود و بدین وسیله پایان عادلانه جنگ ممکن گردد . از سوی دیگر ، از هفت ماه قبل از شروع این عملیات خبرهایی از داخل عراق می رسید مبنی بر تشکیل خطوط پدافندی مستحکم در مناطق استراتژیک ، اما اطلاعات از عمق دشمن کم تر به دست می آمد . اطلاعات ماهواره ای به هیچ عنوان به ایران منتقل نمی شد ، عکس برداری هوایی نیز نیازهای عملیات را تامین نمی کرد . تنها اطلاعات خودی با شناسایی از نزدیک و به وسیله نیروی انسانی به دست می آمد که شناخت کافی از آرایش و استحکامات جدید ارتش عراق را در بر نداشت . در حالی که آرایش نیروهای دشمن و روش های جدید دفاعی آنها حکایت از استراتژی جدید ارتش عراق می کرد ، نبود شناخت کافی از این وضعیت تازه ، آثار نامطلوبی بر عملکرد خودی گذاشت . به هر حال ، عملیات رمضان با طراحی و فرماندهانی سپاه و ارتش در چهار محور و در پنج مرحله اجرا شد . نداشتن شناخت دقیق از وضعیت و استحکامات جدید نیروهای عراقی به اختلال در اجرای عملیات انجامید . هر چند تلاش اصلی عملیات به ثمر نشست و یگانهای قرارگاه فتح توانست با نفوذ به عمق عراق تا نهر کتیبان پیش بروند و به قرارگاه فرماندهی دشمن دست یابند ، اما نیروهای پیش تاز که از جناح چپ با اتکا به کانال پروش ماهی وضعیت قابل دفاعی داشتند ، از جناح راست در برابر هجوم یگانهای زرهی عراق آسیب پذیر بودند . قرارگاههای مجاور نیز که با استحکامات جدید عراق روبرو بودند ، نتوانستند این موانع را پشت سر بگذارند و جناح راست قرارگاه فتح را تامین کنند ، لذا نیروهای قرارگاه فتح نیز در تثبیت موقعیت خود موفق نشدند و تنها محدوده پاسگاه زید را تصرف کردند . بدین ترتیب منطقه زید آزاد و لشکر 9 زرهی عراق کاملا منهدم شد ، اما هدف اصلی عملیات تامین نگردید .

نام عملیات :  رمضان

منطقه عملیاتی : جبهه جنوبی ، مـحـور پـاسـگـاه زیـد  ، شـلـمـچـه ، کـوشـک ، طـلـائـیـه ، شـمـالـغـربـی خـرمـشـهـر و شـرق بـصـره

رمز عملیات  : یا مهدی(عج)ادرکنی

مـدت عـمـلـیـات : طـی 5 مـرحـلـه و 17 روز 

تاریخ آغاز عملیات : سـاعـت  21:30  دقـیـقـه  1361/4/22 در شامگاه 23 تیر  شـب 21 مـاه مـبـارک رمـضـان در سـالـروز شـهـادت امـام عـلـی (ع)  تا روز  1361/5/7  ادامه یافت

هدف عملیات : تهدید بصره از شرق و حضور در حاشیه شط العرب

وسعت منطقه آزاد شده  : 40 کیلومتر مربع



شهدای عملیات رمضان و شهدای تیرماه شهر ترکالکی :

1 - شهید جاویدالاثر بهرام آقاجانی  -  شهادت  1361/4/28  کوشک ، عملیات رمضان

2 - شهید رحیم محمدزاده  -  شهادت  1361/4/28  کوشک ، عملیات رمضان

3- شهید جاویدالاثر سید محمدصادق مروج  -  شهادت  1361/4/31  پاسگاه زید ، عملیات رمضان

الف - شهید محمدعلی حسنی  -  شهادت  1360/4/19  جبهه آبادان

===============================================

عملیات رمضان

ورود به خاك عراق

صدام پس از اشغال خرمشهر و به بهانه حمله سراسری اسرائیل به جنوب لبنان ، قصد داشت جنگ را خاتمه داده و امتیاز خرمشهر را برای خود نگه دارد . از سوی دیگر فرماندهان ایرانی با اطلاع از این قصد بر آن شدند تا با فتح منطقه ای از خاك عراق و گرفتن امتیاز ارضی ، پایان عادلانه ای به جنگ دهند .

به این ترتیب عملیات رمضان در چهار محور و پنج مرحله از سوی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ارتش ایران طراحی و اجرا گردید ، تا با عبور از خط مرز بین المللی ، یك زمین مثلث شكل به وسعت 1600 كیلومتر مربع تصرف شود . این منطقه از شمال به كوشك و طلاییه و پاسگاه های مرزی در جنوب هویزه و حاشیه جنوبی هور الهویزه و از غرب به رودخانه اروند ( در نقطه تلاقی دجله و فرات به نام القرنه ) تا شلمچه در غرب خرمشهر ، و از شرق به خط مرزی شمالی – جنوبی و از كوشك تا شلمچه منتهی می شد .

مهندسین عراق در منطقه شمال غربی بصره و تنومه خطوط پدافندی عراق را با ساخت یك كانال به طول 30 و عرض یك كیلومتر ( كه مختص پرورش ماهی بود ) با پمپاژ آب و احداث موانع و كمین و سنگرهای تیربار به عنوان مانع اساسی و بازدارنده از حملات احتمالی نیروهای ایرانی به سوی بصره تدارك دیده بودند . همچنین در قسمت جنوبی منطقه ( رو به روی شلمچه ) آب رها شده بود تا از هرگونه تردد نیروهای زرهی و پیاده ، عملا ممانعت به عمل آید .

سرانجام عملیات رمضان در شب 21 رمضان و سالروز شهادت امام علی (ع) در ساعات 21 و 30 دقیقه شامگاه 23 تیر ماه 1361 با رمز یا صاحب الزمان ادركنی در منطقه عملیاتی شلمچه و شرق بصره آغاز شد . در این حمله 8 لشگر پیاده از سپاه و دو لشگر زرهی از ارتش به عنوان نیروی اصلی و همچنین یك تیپ پیاده ازسپاه و یك لشگر زرهی از ارتش به عنوان نیروی ذخیره حضور داشتند كه تحت امر چهار قرارگاه عملیاتی كار می كردند .

در مرحله نخست – در سه محور – به علت موانع و استحكامات مثلثی شكل و میادین مین فراوان ، نیروهای ایرانی نتوانستند با سرعت عمل به تمامی اهداف مورد نظر دست یابند ، لذا با روشن شدن هوان از ادامه پیشروی خودداری شد . اما در محور جنوبی – جنوب پاسگاه زید – چهار تیپ از سپاه و دو تیپ از ارتش توانستند با سرعت عمل چشمگیری همه مواضع دشمن را در هم كوبیده و تا عمق 30 كیلومتری مواضع عراقی ها رسیده و خود را به نهر كتیبان در شرق اروند و كانال ماهیگیری برسانند ، به گونه ای كه به قرارگاه فرماندهی لشگر 9 زرهی عراق دست یافته و علاوه بر غنیمت گرفتن خودرو تویوتا فرماندهی ، قرارگاه را منهدم می كنند . علی رغم این موفقیت ، جناح راست نیروها بازمانده بود و با روشن شدن هوا عراقی ها با یك لشگر زرهی فشار اصلی را معطوف این منطقه كرده و از پیشروی نیروهای ایرانی ممانعت به عمل آوردند .

در این مرحله از عملیات 85 دستگاه تانك و نفربر و 12 توپ دشمن منهدم و 71 دستگاه تانك و نفربر نیز به غنیمت گرفته شد .

مرحله دوم نیز در محور میانی – جنوب پاسگاه زید – و با همان یگان ها و تقویت دو تیپ دیگر در تاریخ 25 مرداد ماه 1361 صورت گرفت كه چندان موفقیت آمیز نبود و تنها مقداری خسارت به دشمن وارد آمد و شماری از آنان كشته و زخمی و اسیر شدند .

در مرحله سوم احتمال می رفت كه دشمن با تجمع نیروهای زرهی قصد پاتك دارد ، لذا در تاریخ 30 مرداد ماه 1361 از شركت نیروهای زرهی خودی صرف نظر شد تا نیروهای پیاده بتوانند به انهدام تانك ها و نفربر ها بپردازند . بنابراین عملیات مرحله سوم از جنوب پاسگاه زید آغاز شد و نیروهای ایرانی به طور خیره كننده ای به در هم شكستن و تصرف مواضع دشمن پرداختند . رزمندگان اسلام توانستند در این مرحله مهم ، در زمینی به وسعت 180 كیلومتر مربع ، نزدیك به 700 دستگاه تانك و نفربر را منهدم و 14 دستگاه تانك و نفربر دشمن را كه 4 دستگاه از نوع پیشرفته تی – 72 بود به غنیمت بگیرند .

مرحله چهارم عملیات در یكم شهریور ماه 1361 از محور جنوبی منطقه عملیاتی شلمچه شروع شد اما به دلیل آمادگی و هوشیاری عراقی ها و استحكامات و مواضعی كه تعبیه شده بود ، راهی از خط نخست دشمن ، به روی رزمندگان اسلام باز نشد .

مرحله پنجم و پایانی كه تلاش نهایی و اصلی این عملیات سیاسی – نظامی بود ، در 6 شهریور ماه 1361 از شمال پاسگاه زید و در حد فاصل دژ مرزی عراق و خاكریزهای مثلثی آغاز شد . در آغاز درگیری و نبرد ، همه چیز طبق طرح فرماندهان ایرانی پیش رفت و نیروهای ارتش و سپاه توانستند گذشته از پاكسازی و الحاق ، خاكریزی مناسب و دو جداره در جناح شمالی دشمن بسازند . ولی از آنجا كه دقت كافی در ساخت آن به كار نرفت ، دشمن توانست 5 كیلومتر در آن رخنه كند . در این مرحله 130 دستگاه تانك و نفربر منهدم و 11 دستگاه نیز به غنیمت گرفته شد و همچنین 800 تن از نیروهای دشمن كشته و زخمی شدند .

بنابراین در این عملیات 1097 دستگاه تانك و نفربر منهدم شده و 50 دستگاه تانك و نفربر به غنیمت نیروهای ایرانی درآمد . همچنین 8715 تن از نیروهای بعثی عراقی نیز كشته و زخمی و اسیر شدند .

جمهوری اسلامی ایران با اجرای این عملیات سیاسی – نظامی نشان داد كه در نفوذ به خاك عراق و ادامه نبرد ، تنها به دنبال خواسته های به حق مردم مظلوم خود است ؛ هر چند كه تنها محدوده پاسگاه زید عراق به وسعت 400 كیلومتر مربع تصرف و لشگر 9 زرهی عراق به طور كامل منهدم شد و هدف اصلی تامین نگشت ، اما این عملیات یك اقدام مثبت تلقی گردید .

خلاصه گزارش عملیات :

نام عملیات : رمضان

زمان اجرا : 23/4/1361

مكان اجرا : منطقه عملیاتی شلمچه ( شمال غربی خرمشهر و شرق بصره )

رمز عملیات : یا صاحب الزمان ادركنی

تلفات دشمن : 8715 نفر كشته ، زخمی و اسیر

ارگان های عمل كننده : سپاه و ارتش

اهداف عملیات : فتح منطقه ای از خاك عراق و گرفتن امتیاز ارضی برای پایان عادلانه به جنگ دو ساله در طی 5 مرحله .

========================================================

سید مسعود شجاعی طباطبایی در وبلاگ خود با عنوان وصیت‌‌نامه عكسی را از علی فریدونی عكاس با سابقه ایرنا از عملیات رمضان منتشر كرده و می‌نویسد:

محور پاسگاه زید (27 تیر 1361) نیمه‌شب یکشنبه 27 تیرماه، گردان های در گیر در مرحله دوم عملیات رمضان به دلیل گذشت زمان و نزدیک شدن صبح، از تعدای از نیروهای داوطلب می خواهند که از میدان مین پیش رو سریع تر گذر کرده و معبری برای عبوردیگر رزمندگان باز کنند. از میان 150 نفر داوطلب به 20 نفر از آنان اجازه ی ورود به میدان مین داده می شود و اغلب این 20 نفر نیز به شهادت رسیدند.

بعد از رفتن شما سخت تنها شدیم، همه حرفهایمان رنگ و بوی دلتنگی به خود گرفت،ای فرشته های خفته بر میدان مین، ای خدایان شجاعت و عشق،  این درد فراق را تنها می توانم به آسمان در دل شب بگویم و در میان ستاره ها به جستجوی شما بر خیزم، این روزها از هجر فراغ شما،تنها می توانم دلتنگی هایم را به چهار دیواری گلزار شهدا بگویم، بعد از رفتن شما چقدر زخم زبان شنیدیم،زخم ها تنها در دلمان باز شد، چه زود بسیجی گمنام شد ، مگر شما جاده ی زندگی شان را هموار نکرید، معبرهای آتشین را به جان نخریدید، تا مدلهای بیشمار بی ام و و بنز و پرادو در شهر جولان دهند و در ویلاهای کنار دریاشان با سگانشان رژه مرگ بروند، ، چه زود فراموشتان کردند، هنوز سخت است باور کنم هشت سال دفاع مقدس به سخره گرفته می شود، چقدر دوست دارم بر آن خاکی که خفته اید سجده کنم و عشق را در دانه های داغ شن های محور زید جستجو کنم...

طباطبایی در ادامه این نوشته می‌نویسد:

1 -  گل واژه های این مطلب از نوشته های برادر عزیزم علی چناری است.

 2 - شهادت شهید آوینی در میدان مین: كم كم از آنچه در بیابان است رو بر می گرداند... آسمان فكّه آبی است با ابر های پرپشت ... نور در میانشان تلالو می كند... باد بهار با خودش رایحه ای برای دشت می آورد... سیّد مرتضی بو می كشد... عمیق بو می كشد... ناگهان غمی بر دلش می نشیند... روزی بود كه این دشت پر از سر و صدا بود... بر آنهایی كه اینجا گرفتار شده بودند چه گذشت...فكّه اسیر شده بود... نمی شد رهایش كرد... فكّه ماند بی آنكه راهی برای بازگشت پیدا شود... رزمندگان ماندند و از تشنگی مردند... از عطش... سیّد مرتضی جرعه ای از قمقمه آب نوشید... شور بود! ... مرتضی تعجّب كرد!... به زمین انداختش... چشم هایش را بست... سرش گیج رفت...كسی در ذهنش فریاد كشید: * یاااااااااا علی..... !!! * مرتضی قدم آخر را محكم تر از همیشه برداشت!...

پایش را روی مین والمری گذاشت... ضامن رها شد... دشت صدای انفجار را شنید... سیّد مرتضی بر زمین افتاد... یك لحظه آسمان را نگاه كرد... لبهایش را به داخل كشید و با زبان خیسشان كرد و... چشم هایش را بست...
3 - لحظاتی قبل دوست همرزمم آقای سعید رمضانعلی که  در عملیات بدر در یک دسته بودیم، به اطلاعم رساند که حاج محمود کلهر نیز که در همان عملیات با او بودیم (وی در عملیات والفجر هشت دوچشم خود را از دست داد و مجروح شیمیایی هم بود) به ملکوت اعلا شتافت، خیلی دلتنگم و پریشان: یاران چه غریبانه، رفتند از این خانه .

عـمـلـیـات رمـضـان :

تـاریـخ آغـاز عـمـلـیـات :  سـاعـت  21:30  دقـیـقـه روز چـهـارشـنـبـه 1361/4/23 در شـب 21 مـاه مـبـارک رمـضـان در سـالـروز شـهـادت امـام عـلـی (ع)  .

رمـز عـمـلـیـات :  بـسـم الـلـه قـاسـم الـجـبـاریـن یـا صـاحـب الـزمـان ادرکـنـی عـج .

مـدت عـمـلـیـات : طـی 5 مـرحـلـه و 15 روز .

مـنـطـقـه عـمـلـیـاتـی : مـحـور پـاسـگـاه زیـد  ، شـلـمـچـه ، کـوشـک ، طـلـائـیـه ، شـمـالـغـربـی خـرمـشـهـر و شـرق بـصـره .

شـهـدای عـمـلـیـات رمـضـان از شـهـر تـرکـالـکـی :

شـهـیـد جـاویـدالـاثـر بـهـرام آقـاجـانـی

شـهـیـد رحـیـم مـحـمـدزاده 

نثار ارواح طیبه شهدای هشت سال دفاع مقدس و انقلاب اسلامی و امام شهداء صـلـوات

اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم و جمیع شهدا  واحشرنا معهم و العن اعدائهم اجمعین

===========================================

عـمـلـیـات رمـضـان بـه روایـت یـک عـکـاس

عـمـلـیـات رمـضـان بـه روایـت یـک عـکـاس


چند روز پس از آغاز عملیات «رمضان»، در منطقه کانال ماهی بودم؛ صبح که به منطقه رفتیم، عراقی‌ها تانک‌های خودشان را روشن گذاشته و فرار کرده بودند.

 

 «محمدحسین حیدری» مدیر انجمن عکاسان انقلاب و دفاع مقدس که خود از عکاسان دفاع مقدس است، خاطرات و عکس‌های متعددی از عملیات‌ها دارد. وی در سالروز عملیات «رمضان» ضمن بیان خاطره‌ای از این عملیات، عکس‌هایی را در اختیار خبرگزاری فارس قرار داده است.

***

عملیات رمضان؛ عکس از محمدحسین حیدری

چند روز پس از آغاز عملیات «رمضان»، در منطقه کانال ماهی بودم؛ صبح که به منطقه رفتیم، عراقی‌ها تانک‌های خودشان را روشن گذاشته و فرار کرده بودند؛ عراق تا ساعت 10 صبح نیروهایش را منسجم کرد و توسط توپخانه، آتش بسیار سنگینی را روی بچه‌ها ریخت و ما مجبور به عقب‌نشینی شدیم؛ در آن محور بنده آخرین نفری بودم که عقب‌نشینی کردم.

عملیات رمضان؛ عکس از محمدحسین حیدری

در کانال ماهی، توپی به نزدیکی من اصابت کرد و موج انفجار مرا گرفت؛ آقای جوادیان از عکاسانی بود که با هم به جبهه می‌رفتیم؛ چشم‌هایم ضعیف بود؛ گرد و غبار، منطقه عملیاتی رمضان را فرا گرفت؛ احساس کردم کسی همراهم نیست؛ به طرف کانال ماهی دقت کردم، دیدم چند نفر در حالی که به سمت ما تیراندازی می‌کنند، نزدیک می‌شوند.

فکر کردم برای جوادیان اتفاقی افتاده است و بچه‌ها به دنبال او می‌گردند؛ اما چون تیرها مستقیماً به طرف ما بود، متوجه شدم نیروهای دشمن هستند بنابراین از کانال فرار کردم؛ یکی از رزمنده‌ها که ترکشی به پایش خورده بود، در داخل کانال مرا دید و گفت «اگر من اینجا بمانم، اسیر می‌شوم، مرا هم با خودت ببر»

نمی‌توانستم او را رها کنم، با اینکه هیکل درشتی داشت او را روی شانه‌ام گذاشتم و همراه خود ‌بردم؛ نیروهای دشمن پشت سرم بودند؛ یک خمپاره در نزدیکی ما به زمین اصابت کرد. احساس کردم آن مجروح خیلی سنگین شد؛ به او گفتم «خودت هم کمک کن» یک لحظه صورتم را برگرداندم و دیدم ترکش خمپاره به سر او اصابت کرده و شهید شده است. در واقع آن رزمنده سپری برای محافظت از من شد. او را همان جا گذاشتم و عقب آمدم.

عملیات رمضان؛ عکس از محمدحسین حیدری

در عین حال که عقب‌نشینی می‌کردم، هر جا شهیدی را می‌دیدم، قسمتی از پلاک‌ها او را می‌کندم و می‌آوردم؛ دنبال آقای جوادیان گشتم، خیلی دلواپس او بودم، از اولین خاکریز عبور کردم و دیدم آقای جوادیان در حال خوردن هندوانه است.

======================================================

اولین آمبولانس كه آمد، من با خواهش به همراه بچه‌های تخریب رفتم جلو. وسط میدان مین جنازه‌های زیادی بود. یكی از عكس‌هایی را كه از آن صحنه گرفتم از بس دلخراش بود سال گذشته با نام "صحرای كربلا " اجازه انتشار گرفت.

به گزارش فارس،‌ اطلاع رسانی از آنچه در جبهه های جنگ اتفاق می افتاد به پشت خط مقدم و افرادی كه در شهرها زندگی می كردند، یكی از فعالیت های بود بسیار اهمیت داشت. این ارزش اكنون پس گذشت سال ها از آن روزهای زیبا بیشتر شده است. یكی از افرادی كه در این امر مهم سهم دارد، شخصی است به نام «علی فریدونی» كه چندی پیش خاطرات ایشان در همین صفحه را مشاهده كردید.

او یكی از عكاسان با سابقه ایران و سال های دفاع مقدس است و این خاطره مربوط به تصویری است كه شما آن را مشاهده می كنید:


در مرحله سوم عملیات پس از تجدید قوا، نیروها به «میدان مین» برخورد كردند كه دستور عبور از آن داده شد؛ عبور از میدان مین از دو محور بود كه یك سمت سپاه و بسیج بودند و سمت دیگر دست ارتش بود.

150 نفر از بچه‌های سپاه و بسیج بعد از شنیدن دستور عبور از میدان مین داوطلب ‌شدند تا بر روی مین ها «قلت» بزنند. با این كار معبری باز می شد برای عبور دیگران از آنجا (من در سنگر فرماندهی بودم كه فرماندهان اصلی آنجا بودند، از قبل پنهان شده بودم تا آنها مرا نبینند، اما صدایشان را می‌شنیدم).

از بی‌سیم‌ها صدای "الله اكبر " گفتن رزمنده‌ها می‌‌آمد و بعد صدای انفجار مین شنیده می‌شد. در آن سوله یك طرفه فرماندهان سپاه و یك طرف فرماندهان ارتش بودند.

بچه‌های سپاه میدان مین را رد كردند. زمان گذشت و هوا روشن شد. عراقی ها متوجه شدند و بچه‌های سپاه بسیجی را قیچی كردند، عده زیادی قتل عام شدند و عده‌ای دیگر راه برگشت را گم كردند.

هنگام برگشت از جاده‌های "رملی "، بچه ها آنقدر خسته شده بودند كه اسلحه و لباس خود را زمین رها كرده بودند.

فضا واقعا وحشتناك و دلخراش بود. اولین آمبولانس كه آمد من با خواهش به همراه بچه‌های تخریب رفتم جلو. وسط میدان مین جنازه‌های زیادی بود. یكی از عكس‌هایی را كه از آن صحنه گرفتم از بس دلخراش بود سال گذشته با نام "صحرای كربلا " اجازه انتشار گرفت.

رزمنده‌ها با حالت‌های زیبایی به شهادت رسیده بودند. یكی از آنها با مشت گره شده شهید شده بود و این نشان از تعصب او داشت، دستش خشك شده بود و مجبور شدند استخوانش را بشكنند بعد او را دفن كنند.

یكی دیگر از شهدا به حالت سجده افتاده بود.

یكی از شهدا "آرپی‌جی " اش را به حالتی بغل كرده بود كه انگار معشوق‌اش را در آغوش گرفته است. دیدن این صحنه برایم بسیار سخت و تلخ بود. من در طول عمرم دو بار صحرای كربلا را درك كردم كه یك دفعه در این روز بود.

===================================================================

یادمان عملیات رمضان ،پاسگاه زید در حال حاضر

===================================================================

روی لینکهای زیر کلید کنید


عملیات رمضان؛ ورود به خاک عراق


عملیات رمضان؛ نخستین نبرد در خاک دشمن


پایگاه زید کجاست ؟ عملیات رمضان چه عملیاتی بود ... و آسمانی ها که بودند


راه قدس از كربلا می گذرد


کتابشناسی عملیات رمضان


=====================================================


مهریه حضرت زهرا سلام الله علیها

توی منطقه عملیاتی رمضان محاصره شده بودیم

۱۵ نفری می شدیم

تشنگی فشار آورده بود

همه بی حال و خسته خوابمون برد

وقتی بیدار شدیم ، شهید فایده گفت:

بچه ها من خواب حضرت زهرا سلام الله علیها رو دیدم

ادامه خاطره در ادامه مطلب...

حضرت با دست خودشون به من آب دادند و قمقمه ی شهیدی رو پر از آب
کردند

...سریع رفتم سراغ قمقمه ی یکی از بچه ها که شهید شده
بود

دست زدیم ، پر از آب خنک بود

انگار همین الان توش یخ انداخته بودند

همه ی بچه ها از اون آب سیراب شدند

از اون آب شیرین و گوارا

از مهریه ی حضرت زهرا سلام الله علیها...

راوی:غلامعلی ابراهیمی

منبع:کتاب افلاکیان ، صفحه ۲۸۴

تصویر بالا تصویری واقعی از شهدای مظلوم و تشنه ی عملیات رمضان است...

http://shahid207.mihanblog.com/post/40

===================================================

عملیات رمضان با رمز یا صاحب الزمان ادرکنی در محور شرق بصره به صورت گسترده در تاریخ ۷/۵/۱۳۶۱ به فرماندهی مشترک انجام شد.نخستین عملیات نظامی پس از آزادسازی خرمشهر در سوم تیرماه ۱۳۶۱ عملیات رمضان در وسعتی حدود ۱۵۰۰ کیلومتر مربع برای تصرف نهایی بصره انجام شد و با شکست مواجه گردید.

گفته می‌شود که عملیات رمضان بزرگترین نبرد زمینی جهان پس از جنگ جهانی دوم بوده‌است. در این نبرد سه موج جداگانه از سپاهیان داوطلب در زمینی مسطح به سوی بصره حرکت کردند. عراق به سادگی از توپخانه برای قتل عام ۳۰۰۰۰ سرباز ایرانی استفاده کرد. عملیاتی که درواقع هیچ دستاوردی برای ایران نداشت.[نیازمند منبع]

فتوای امام خمینی در خصوص اعزام جوانان «بالغ» (۱۵ سال قمری) به جبهه‌ها در همین راستا بود. که چنین فتوا می‌داد: «مادامی که جبهه‌ها نیاز به نیرو دارد، رفتن به جبهه به بالغین واجب کفایی است»

ورود به خاك عراق
صدام پس از اشغال خرمشهر و به بهانه حمله سراسري اسرائيل به جنوب لبنان ، قصد داشت جنگ را خاتمه داده و امتياز خرمشهر را براي خود نگه دارد . از سوي ديگر فرماندهان ايراني با اطلاع از اين قصد بر آن شدند تا با فتح منطقه اي از خاك عراق و گرفتن امتياز ارضي ، پايان عادلانه اي به جنگ دهند .

به اين ترتيب عمليات رمضان در چهار محور و پنج مرحله از سوي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي و ارتش ايران طراحي و اجرا گرديد ، تا با عبور از خط مرز بين المللي ، يك زمين مثلث شكل به وسعت 1600 كيلومتر مربع تصرف شود . اين منطقه از شمال به كوشك و طلاييه و پاسگاه هاي مرزي در جنوب هويزه و حاشيه جنوبي هور الهويزه و از غرب به رودخانه اروند ( در نقطه تلاقي دجله و فرات به نام القرنه ) تا شلمچه در غرب خرمشهر ، و از شرق به خط مرزي شمالي – جنوبي و از كوشك تا شلمچه منتهي مي شد .

مهندسين عراق در منطقه شمال غربي بصره و تنومه خطوط پدافندي عراق را با ساخت يك كانال به طول 30 و عرض يك كيلومتر ( كه مختص پرورش ماهي بود ) با پمپاژ آب و احداث موانع و كمين و سنگرهاي تيربار به عنوان مانع اساسي و بازدارنده از حملات احتمالي نيروهاي ايراني به سوي بصره تدارك ديده بودند . همچنين در قسمت جنوبي منطقه ( رو به روي شلمچه ) آب رها شده بود تا از هرگونه تردد نيروهاي زرهي و پياده ، عملا ممانعت به عمل آيد .

سرانجام عمليات رمضان در شب 21 رمضان و سالروز شهادت امام علي (ع) در ساعات 21 و 30 دقيقه شامگاه 23 تير ماه 1361 با رمز يا صاحب الزمان ادركني در منطقه عملياتي شلمچه و شرق بصره آغاز شد . در اين حمله 8 لشگر پياده از سپاه و دو لشگر زرهي از ارتش به عنوان نيروي اصلي و همچنين يك تيپ پياده ازسپاه و يك لشگر زرهي از ارتش به عنوان نيروي ذخيره حضور داشتند كه تحت امر چهار قرارگاه عملياتي كار مي كردند .

در مرحله نخست – در سه محور – به علت موانع و استحكامات مثلثي شكل و ميادين مين فراوان ، نيروهاي ايراني نتوانستند با سرعت عمل به تمامي اهداف مورد نظر دست يابند ، لذا با روشن شدن هوان از ادامه پيشروي خودداري شد . اما در محور جنوبي – جنوب پاسگاه زيد – چهار تيپ از سپاه و دو تيپ از ارتش توانستند با سرعت عمل چشمگيري همه مواضع دشمن را در هم كوبيده و تا عمق 30 كيلومتري مواضع عراقي ها رسيده و خود را به نهر كتيبان در شرق اروند و كانال ماهيگيري برسانند ، به گونه اي كه به قرارگاه فرماندهي لشگر 9 زرهي عراق دست يافته و علاوه بر غنيمت گرفتن خودرو تويوتا فرماندهي ، قرارگاه را منهدم مي كنند . علي رغم اين موفقيت ، جناح راست نيروها بازمانده بود و با روشن شدن هوا عراقي ها با يك لشگر زرهي فشار اصلي را معطوف اين منطقه كرده و از پيشروي نيروهاي ايراني ممانعت به عمل آوردند .

در اين مرحله از عمليات 85 دستگاه تانك و نفربر و 12 توپ دشمن منهدم و 71 دستگاه تانك و نفربر نيز به غنيمت گرفته شد .

مرحله دوم نيز در محور مياني – جنوب پاسگاه زيد – و با همان يگان ها و تقويت دو تيپ ديگر در تاريخ 25 مرداد ماه 1361 صورت گرفت كه چندان موفقيت آميز نبود و تنها مقداري خسارت به دشمن وارد آمد و شماري از آنان كشته و زخمي و اسير شدند .

در مرحله سوم احتمال مي رفت كه دشمن با تجمع نيروهاي زرهي قصد پاتك دارد ، لذا در تاريخ 30 مرداد ماه 1361 از شركت نيروهاي زرهي خودي صرف نظر شد تا نيروهاي پياده بتوانند به انهدام تانك ها و نفربر ها بپردازند . بنابراين عمليات مرحله سوم از جنوب پاسگاه زيد آغاز شد و نيروهاي ايراني به طور خيره كننده اي به در هم شكستن و تصرف مواضع دشمن پرداختند . رزمندگان اسلام توانستند در اين مرحله مهم ، در زميني به وسعت 180 كيلومتر مربع ، نزديك به 700 دستگاه تانك و نفربر را منهدم و 14 دستگاه تانك و نفربر دشمن را كه 4 دستگاه از نوع پيشرفته تي – 72 بود به غنيمت بگيرند .

مرحله چهارم عمليات در يكم شهريور ماه 1361 از محور جنوبي منطقه عملياتي شلمچه شروع شد اما به دليل آمادگي و هوشياري عراقي ها و استحكامات و مواضعي كه تعبيه شده بود ، راهي از خط نخست دشمن ، به روي رزمندگان اسلام باز نشد .

مرحله پنجم و پاياني كه تلاش نهايي و اصلي اين عمليات سياسي – نظامي بود ، در 6 شهريور ماه 1361 از شمال پاسگاه زيد و در حد فاصل دژ مرزي عراق و خاكريزهاي مثلثي آغاز شد . در آغاز درگيري و نبرد ، همه چيز طبق طرح فرماندهان ايراني پيش رفت و نيروهاي ارتش و سپاه توانستند گذشته از پاكسازي و الحاق ، خاكريزي مناسب و دو جداره در جناح شمالي دشمن بسازند . ولي از آنجا كه دقت كافي در ساخت آن به كار نرفت ، دشمن توانست 5 كيلومتر در آن رخنه كند . در اين مرحله 130 دستگاه تانك و نفربر منهدم و 11 دستگاه نيز به غنيمت گرفته شد و همچنين 800 تن از نيروهاي دشمن كشته و زخمي شدند .

بنابراين در اين عمليات 1097 دستگاه تانك و نفربر منهدم شده و 50 دستگاه تانك و نفربر به غنيمت نيروهاي ايراني درآمد . همچنين 8715 تن از نيروهاي بعثي عراقي نيز كشته و زخمي و اسير شدند .

جمهوري اسلامي ايران با اجراي اين عمليات سياسي – نظامي نشان داد كه در نفوذ به خاك عراق و ادامه نبرد ، تنها به دنبال خواسته هاي به حق مردم مظلوم خود است ؛ هر چند كه تنها محدوده پاسگاه زيد عراق به وسعت 400 كيلومتر مربع تصرف و لشگر 9 زرهي عراق به طور كامل منهدم شد و هدف اصلي تامين نگشت ، اما اين عمليات يك اقدام مثبت تلقي گرديد .

خلاصه گزارش عملیات :

نام عمليات : رمضان
زمان اجرا : 23/4/1361
مكان اجرا : منطقه عملياتي شلمچه ( شمال غربي خرمشهر و شرق بصره )
رمز عمليات : يا صاحب الزمان ادركني
تلفات دشمن : 8715 نفر كشته ، زخمي و اسير
ارگان هاي عمل كننده : سپاه و ارتش
اهداف عمليات : فتح منطقه اي از خاك عراق و گرفتن امتياز ارضي براي پايان عادلانه به جنگ دو ساله در طي 5 مرحله







نقشه عملیات

================================

گزارش کلی از عملیات رمضان :

نام عملیات : آفندی رمضان
رمز عملیات : بسم الله القاسم الجبارین یا صاحب الزمان ادرکنی
تاریخ شروع : 22/4/61
ساعت شروع : 21:30
مدت زمان :17روز تا 1361/5/7
منطقه عملیات :
غرب جاده اهواز - خرمشهر (شرق بصره) منطقه‌ی عملیات از سمت شرق به جاده اصلی اهواز - خرمشهر و از سمت جنوب به اروند‌رود به شکل مثلث قائم‌الزاویه متساوی الساقین است که در مجموع 2700 کیلومتر مربع را شامل می‌شود.
·        مهمترین هدف در این منطقه شهر بصره استاز این رو این منطقه، شرق بصره نامیده می‌شود.
·        رودخانه اروند‌رود در خاک عراق، رودخانه کارون در خاک ایران و باتلاق هورالعظیم در قسمتی از مرز مشترک از مهمترین عوارض طبیعی منطقه محسوب می‌شوند.

مرکز فرماندهی :  
فرماندهی مشترک ارتش و سپاه در قرارگاه کربلا تشکیل گردید.
لشگرهای ارتشی و سپاهی هر کدام به طور متوسط دارای 3 تیپ رزمی و یگان‌های توپخانه بودند. قرارگاه کربلا لشکرهای یاد شده را در چهار قرارگاه عملیاتی مشترک به نام قرارگاه قدس و فتح و نصر و فجر سازمان داد که ترکیب هر یک از آنها به شرح زیر بود:
·        قرارگاه قدس شامل لشگر 16 زرهی و تیپ 40 پیاده سراب و لشکر 1 سپاه پاسداران با تیپ‌های 37 بعثت و 41 ثارالله.
·        قرارگاه فتح شامل لشگر 92 زرهی و لشکر 2 سپاه پاسداران با تیپ‌های 8 نجف اشرف و 14 امام حسین و 15 کربلا و 17 قم.
·        قرارگاه نصر شامل لشگر 21 پیاده و لشکر 5 سپاه پاسداران با تیپ‌های 7 دزفول و 21 امام رضا و 31 عاشورا.
·        قرارگاه فجر شامل لشگر 77 پیاده و 7 سپاه پاسداران با تیپ‌های 33 المهدی و 35 امام سجاد و 18 جواد الائمه. 
یگانهای شرکت کننده ارتش : لشگر 16 و 92 زرهی، لشگر 77 و 21 پیاده و تیپ‌ 40 پیاده سراب
یگانهای پشتیبانی :
·        پایگاه هوانیروز پشتیبانی عمومی اصفهان در تقدم یکم پشتیبانی از قرارگاه عملیاتی نصر و در تقدم دوم پشتیبانی از قرارگاه عملیاتی فتح با بهره‌گیری از 20 فروند بالگرد.
·        پایگاه هوانیروز مسجد سلیمان در تقدم یکم پشتیبانی از قرارگاه عملیاتی قدس و در تقدم دوم پشتیبانی از قرارگاه عملیاتی نصر با بهره‌گیری از 17 فروند بالگرد.
·        پایگاه هوانیروز کرمان در تقدم یکم پشتیبانی از قرارگاه عملیاتی فجر و در تقدم دوم در احتیاط قرارگاه عملیاتی کربلا با بهره‌گیری از 17 فروند بالگرد.
یگانهای شرکت کننده غیر ارتشی : لشکر 30 زرهی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بدون ترکیب با یگان‌های ارتش و در کنترل عملیاتی قرارگاه کربلا سازماندهی شده بود. تیپ‌های 37 بعثت و 41 ثارالله از لشگر 1، تیپ‌های 8 نجف اشرف و 14 امام حسین و 15 کربلا و 17 قم از لشگر 2، تیپ‌های 7 دزفول و 21 امام رضا و 31 عاشورا از لشگر 5 و تیپ‌های 33 المهدی و 35 امام سجاد و 18 جواد الائمه از لشگر 7 سپاه پاسداران. همچنین یگان‌هایی از توپخانه سپاه پاسداران این عملیات را پشتیبانی می‌کردند.
استعداد دشمن : قبل از آغاز عملیات رمضان سپاه 3 ارتش عراق با لشکرهای 5 مکانیزه، 3 و 6 زرهی و 11 و 15 پیاده و تعدادی تیپ مستقل زرهی و پیاده و مکانیزه با عناصری از لشکرهای دیگر در منطقه‌ی شرق بصره گسترش داشتند. منطقه‌ی مسئولیت عمومی لشکرهای یاد شده از شمال به جنوب بدین قرار بود:
·        لشکر 6 زرهی تقویت شده شامل نه گردان پیاده، دو گردان تانک و دو گردان مکانیزه از طلائیه قدیم تا پاسگاه کوشک که در خط شمالی جبهه نبرد گسترش داشت.
·        لشکر 5 مکانیزه تقویت شده شامل ده گردان پیاده، چهار گردان تانک، هفت گردان مکانیزه و چهار گردان توپخانه در منطقه بین پاسگاه کوشک تا پاسگاه کیلومتر 25 مستقر بود.
·        لشکر 3 زرهی تقویت شده شامل هفت گردان پیاده، هفت گردان تانک و یک گردان مکانیزه با پشتیبانی هفت گردان توپخانه مواضع پدافندی را از پاسگاه کیلومتر 25 تا شلمچه اشغال کرده بود .
·        لشکر 11 پیاده با هفت گردان پیاده و یک گردان تانک با پشتیبانی چهار گردان توپخانه در کرانه نهرخین و حاشیه‌ی جنوبی منطقه نبرد پدافند می‌کرد.
·        لشکر 15 پیاده در کرانه‌ی جنوبی اروندرود از بصره تا فاو گسترش داشت.
خطوط مقدم پدافندی دشمن به وسیله‌ی گردان‌های پیاده که زیر امر لشکرهای زرهی و مکانیزه قرار داشتند اشغال شده بود و اغلب گردانهای زرهی و مکانیزه‌ی این لشکرها در خط دوم و سوم پدافندی مستقر بودند.
شرح عملیات :
قرارگاه کربلا در طرح عملیاتی تهیه شده برای وصول به کرانه شرقی اروندرود مانور رخنه‌ای را انتخاب نمود و عملیات را به 3 مرحله تقسیم کرد.

·        ماموریت قرارگاه‌های چهارگانه
×     ماموریت قرارگاه قدس
یگان‌های تابعه این قرارگاه از شمال پاسگاه طلائیه تا جنوب کوشک و به فاصله‌ی حدود 3 کیلومتر از خط مرز گسترش داشتند. این قرارگاه ماموریت داشت ضمن پدافند در منطقه‌ی کوشک و طلائیه در جنوب پاسگاه کوشک تک کند و خط سرخ را در شمال قرارگاه‌های فجر و فتح تأمین و آماده باشد تا بنا به دستور، تک را به سمت غرب ادامه دهد و شهرک نشوه را تصرف و در ساحل شرقی اروندرود پدافند نماید.

عملیات قرارگاه قدس در شب اول عملیات رمضان
§        ساعاتی پس از آغاز تک، تیپ بعثت مقاومت‌های اولیه نیروهای عراقی را در هم شکست و شکافی در مواضع دشمن ایجاد نمود.
§        در ساعت 2130 تیپ ثارالله نیز مقاومت دشمن را در هم شکست. دقایقی بعد از نیمه شب، دشمن در مقابل تک یگان‌های قرارگاه قدس به مقاومت پرداخت تا جائی که قرارگاه قدس مجبور شد از یگانهای زرهی خود برای درهم شکستن این مقاومت استفاده نماید.

×     ماموریت قرارگاه فجر
قرارگاه فجر شامل لشکر 77 پیاده ارتش و لشکر 7 سپاه پاسداران بود و یگانهای تابعه این قرارگاه از جنوب کوشک تا پاسگاه کیلومتر 25 گسترش داشتند. قرارگاه قدس در شمال و قرارگاه فتح در جنوب قرارگاه فجر قرار گرفته بودند.
در طرح عملیاتی کربلای 4 ماموریت قرارگاه فجر تک به منظور تأمین خط سرخ و انهدام نیروهای دشمن در منطقه تعیین شده بود و بنا به دستور، تک را تا وصول به کرانه شرقی اروند رود و تصرف و تأمین آن ادامه می‌داد.

عملیات قرارگاه فجر در شب اول عملیات رمضان
§        یگان‌های پیاده نظام قرارگاه فجر 30 دقیقه قبل از قرارگاه فتح و در ساعت 2100 روز 22 تیر ماه تک خود را آغاز کردند و در ساعت 2130 به اولین خاکریز دشمن رسیدند و در ساعت 2220 با دشمن درگیر شدند و در دقایقی بعد، فجر 1 به میدان مین دشمن برخورد کرد و با ایجاد معبر از آن عبور نمود اما فجر 4 در مرکز منطقه هنوز با دشمن درگیر نشده بود و در ساعت 2230 فجر 2 با دشمن درگیر شد.
§        در ساعت 2330 قرارگاه‌های فجر 2و4 در بخشی از منطقه‌ی نبرد به خوبی پیشروی می‌کردند اما در قسمت‌های دیگر با مقاومت دشمن برخورد کردند و متوقف شدند. رزمندگان قرارگاه‌های فجر 2و4 تلاش کردند تا با دور زدن مقاومت دشمن به پیشروی خود ادامه دهند اما به علت گسترش مواضع دشمن در عرض و عمق منطقه‌ی نبرد موفق به این امر نشدند.
§        دقایقی بعد از نیمه شب قرارگاه فجر با عبور از موانع، از اولین خاکریز نیروهای عراقی یک کیلومتر جلوتر رفت. ولی فجر یک هنوز در پشت خاکریز اول با نیروهای عراقی درگیر و موفق به ایجاد معبر در میدان مین دشمن نشده بود, 30 دقیقه بعد از نیمه شب, رزمندگان فجر 1, خاکریز اول دشمن را اشغال کردند.

×     ماموریت قرارگاه فتح
تلاش اصلی در عملیات رمضان به عهده قرارگاه فتح بود. قرارگاه فتح شامل لشکر 92 زرهی و لشکر 3 پیاده سپاه پاسداران بود و یگانهای آن در مرکز منطقه‌ی عملیات و حوالی پاسگاه کیلومتر 25 گسترش داشتند. ماموریت قرارگاه فتح تک به طرف غرب و تصرف قسمتی از کرانه اروند رود در امتداد خط سرخ و ادامه تک در سمت شمالی – جنوبی به منظور پاکسازی کرانه شرقی اروند رود بود. فرماندهی مشترک قرارگاه فتح به عهده شهید سرتیپ 2 ستاد مسعود منفرد نیاکی و فرمانده لشکر 3 سپاه پاسداران بود.

عملیات قرارگاه فتح در شب اول عملیات رمضان
§        تک نیروهای خودی در ساعت 2130 آغاز شد و دقایقی بعد از آغاز عملیات قرارگاههای فتح 1 و فتح 3 با دشمن درگیر شدند و در کمتر از 5 دقیقه بعد ازشروع عملیات رزمندگان ایران به مواضع دشمن رسیدند 25 دقیقه بعد از آغاز تک در ساعت 2155 فتح یک خاکریز اول دشمن را تصرف کرد و 5 دقیقه بعد تیپ8 نجف از خاکریز دوم دشمن عبور نمود.
§        در ساعت 2250 قسمتی از خط دشمن در منطقه فتح 2 در قسمت شمالی و در منطقه فتح 4 در جناح جنوبی شکسته شد. تا ساعت 2300 رزمندگان اسلام مقاومت‌های اولیه دشمن را در هم شکستند و یگانهای فتح به پیشروی ادامه دادند.
§        در ساعت 2323 قرارگاه فتح 1و2 از خط خیز علی که در حدود 3 کیلومتری غرب خط تماس اولیه بود، عبور نمودند. در دو ساعت اول عملیات رزمندگان لشگر 92 زرهی و سپاه پاسداران حدود 3 کیلومتر در خاک عراق پیشروی کردند.

×     ماموریت قرارگاه نصر
قرارگاه عملیاتی نصر متشکل از لشکر 21 پیاده ارتش و لشکر 5 سپاه پاسداران بود یگان‌های تابعه این قرارگاه قبل از عملیات رمضان در منطقه‌ی عمومی غرب خرمشهر از کرانه نهر خین در جنوب تا حوالی پاسگاه کیلومتر 25 در شمال گسترش داشتند در شمال این قرارگاه فتح و در جنوب آن یگان‌های از ژاندارمری و ارتش در جزیره آبادان مستقر بودند. بر‌اساس طرح عملیاتی رمضان قرارگاه نصر ماموریت داشت در مرحله‌ی اول به پدافند در منطقه ادامه دهد و آماده باشد. بنا به دستور تک کند و دشمن را منهدم و کرانه شرقی اروندرود را تأمین نماید، سپس به سمت شمال و به موازات کرانه شرقی اروندرود پیشروی کند و ضمن پاکسازی منطقه از نیروهای دشمن با یگان‌های فتح الحاق حاصل نماید. فرماندهی مشترک قرارگاه نصر به عهده سرهنگ پیاده ستاد حسنی سعدی فرمانده لشکر 21 پیاده و برادر حسین باقری فرمانده لشکر 5 سپاه پاسداران بود.
 
§        در ساعت 2200 در اثر آتش شدید توپخانه‌ی کاتیوشا و خمپاره اندازهای نیروهای خودی روی مواضع دشمن در آن سوی اروندرود در ساعت 2310 فرماندهان عراقی به نیروهای خود دستور عقب نشینی کرد و از نیروهایش خواسته بود تجهیزات سنگین خود را در محل منهدم نمایند.
§        در ساعت 2130 عملیات تهاجمی نیروهای ارتش جمهوری اسلامی به خاک عراق در منطقه عملیاتی جنوب با رمز رمضان آغاز گردیده و تا ساعت 0520 در اثر پیشروی نیروهای ایران خاکریز اول و دوم دشمن سقوط نمود و حرکت یگان‌های خودی به سمت و سوی هدف‌های از پیش تعیین شده ادامه داشت.
 
·  ادامه عملیات رمضان در روز 23 تیر ماه             
عملیات قرارگاه فتح
§        تک نیروهای خودی که در ساعت 2130 شب گذشته آغاز شده بود از خاکریز اول و دوم دشمن عبور نمود. یگان‌های فتح به پیشروی ادامه دادند، در ساعات اول عملیات رزمندگان لشگر 92 زرهی و سپاه پاسداران حدود 3 کیلومتر در خاک عراق پیشروی کردند.
§        یگان‌های قرارگاه فتح در ساعت 0330 بامداد با رسیدن به یک کانال آب، در امتداد آن متوقف شدند اما با تلاش در ساعت 0730 قرارگاه فتح 1 از کانال عبور کرد و به پیشروی خود به سوی کرانه شرقی شط العرب ادامه داد. تعدادی از نیروهای عراقی تلاش کردند تا با عبور از کانال فرار کنند اما به اسارت نیروهای ایرانی در آمدند. در این زمان وضعیت فتح 3 که در تلاش اصلی بود مشخص نبود.
§        در ساعت 0746 فتح 2 از سمت شمال زیر آتش شدید دشمن قرار گرفت. در ساعت 10 گردان 283 سوار زرهی مواضع پدافندی خود را اشغال نمود و قرارگاه فتح 1 بعد از عبور از کانال بزرگ در کنار نهر کتیبان مواضع پدافندی را اشغال کرد.
§        در ساعت 1010 رزمندگانی از تیپ 1 لشگر 92 زرهی (فتح 1) خود را به ساحل شرقی اروندرود رساندند.
§        از ساعت 1300 فشار دشمن برای قطع ارتباط و محاصره‌ی نیروهای قرارگاه فتح به ویژه تیپ 3 زرهی لشگر 92 زرهی زیادتر شد. گردان‌های 261 و 293 تعدادی از تانک‌های خود را از دست دادند و گردان 145 مکانیزه در محاصره دشمن قرار گرفت و ارتباط گردان 100 مکانیزه قطع گردید. در حدود ساعت 1445 دشمن سومین پاتک خود را از شمال به تیپ 3 زرهی آغاز کرد. تحت فشار نیروهای دشمن، رزمندگان یگان‌های فتح شروع به عقب نشینی نمودند. تلفات وارده به یگان‌ها بویژه تیپ 3، زیاد بود و دو گردان از این تیپ متحمل خسارات سنگین شدند. تنها گردان 100 تا حدودی سالم باقی مانده بود. سر انجام یگان‌های تابعه‌ی قرارگاه فتح به مواضع اولیه برگشتند و در خط خیز علی مستقر شدند.

عملیات قرارگاه فجر
§        یگان‌های پیاده‌ی قرارگاه فجر ساعت 2100 تک خود را آغاز کرده و به اولین خاکریز دشمن رسیدند. فجر 1 به میدان مین دشمن برخورد کرد و از آن عبور نمود اما فجر 2 و 4 در بخشی از منطقه‌ی نبرد پیشروی کردند اما در قسمت‌های دیگر با مقاومت دشمن برخورد کرده و متوقف شدند.
§        دقایقی بعد از نیمه شب قرارگاه فجر با عبور از موانع، از اولین خاکریز نیروهای عراقی یک کیلومتر جلوتر رفت. ولی فجر 1 هنوز در پشت خاکریز اول با نیروهای عراقی درگیر و موفق به ایجاد معبر در میدان مین دشمن نشده بود. 30 دقیقه بعد از نیمه شب، رزمندگان فجر 1 خاکریز اول دشمن را اشغال کردند.
§        در ساعت 0105 دو یگان از قرارگاه فجر 4 که می‌بایست از مواضع فجر 3، عبور از خط می کردند هنوز این عمل را انجام نداده بودند. در ساعت 0150 ابتدا فجر 1 و سپس فجر 2 با عبور از خاکریزهای متوالی دشمن به کانال خشکی رسیدند و از آن عبور کردند.
§        در ساعت 0245 یگان‌های فجر 2 به خط خیزخندق رسیدند و با پر کردن کانال موجود به وسیله بلدوزر آن را برای عبور خودروها آماده ساختند. سرانجام در ساعت 3 بامداد سایر یگان‌های تابعه قرارگاه فجر از خط خیزخندق عبور کردند ولی بعد از عبور از آن با مقاومت شدید دشمن مواجه شدند و تک آن‌ها از دور افتاد و نتوانستند به پیشروی خود ادامه دهند. با روشن شدن کامل هوا عکس العمل دشمن به تدریج شدیدتر شد.
§        فرماندهی قرارگاه مشترک فجر در ساعت 0600 به قرارگاه‌های تابعه دستور داد نسبت به تحکیم مواضع خود اقدام کنند و آماده باشند تا پاتک‌های دشمن را دفع نمایند. طی نبرد شبانه بیش از 500 نفر از نیروهای عراقی به اسارت نیروهای ایرانی درآمدند. در ساعت 0730 تک نیروهای رزمنده کاملاً متوقف شد ونیروهای زرهی دشمن پاتک خود را آغاز کردند. چون یگان‌ها از خندق موجود در مسیر پیشروی عبور کرده بودند و آن را در پشت سر خود داشتند، هر چند معابر محدودی در آن ایجاد شده بود، رسانیدن آذوغه و تدارکات با دشواری ممکن بود. از این رو با تلاش یگان‌های مهندسی قسمت‌هایی از این خندق پر شد تا رساندن آذوقه وتدارکات به یگان‌های مستقر در آن سوی خندق آسان باشد.
§        پاتک دشمن در ساعت 8 دفع شد و از ساعت 0830 بار دیگر یگان‌های قرارگاه فجر تلاش کردند به پیشروی خود ادامه دهند. یگان‌های فجر 4 جلوتر از یگان‌های فجر 1 و 2 تا 6 کیلومتر پیش رفتند. در نتیجه جناحین فجر 4 مورد تهدید قرار گرفت.
§        فرماندهی قرارگاه مشترک فجر به فجر 2 دستور پیشروی داد که جناح چپ فجر 4 را تأمین نماید. از ساعت 0930 باردیگر دشمن به مقاومت خود افزود و مانع ادامه پیشروی نیروهای ایرانی شد.
§        در ساعت 0945 فجر یک اعلام کرد: «وضع خوب نیست، با مقاومت شدید دشمن رو به رو هستیم؛ به بالگرد نیاز داریم.» فجر 2 به منظور خنثی کردن پاتک دشمن, تعدادی تانک در خط خیز خندق مستقر کرد و یگان‌های توپخانه خودی به شدت آتش خود افزود و هواپیماهای شکاری نیروی هوایی و بالگردهای کبرای هوانیروز برای پشتیبانی از نیروهای رزمنده به پرواز درآمدند.
§        در ساعت 1030 پیشروی نیروهای ایرانی در تمام منطقه‌ی عملیات متوقف شد و اختلالاتی در گسترش آنان پیش آمد و تعدادی از یگان‌ها با یگان‌های همجوار خود تداخل نمودند. یگان‌های فجر 4 با سرعت بیشتری جلو رفته بودند به علت فشار نیروهای عراقی مجبور به عقب نشینی شدند و با سایر یگان‌های قرارگاه فجر در حوالی خط خیز خندق در 3 کیلومتری خاک عراق مستقر شدند.

 عملیات قرارگاه قدس در اولین روز عملیات رمضان
§        در ساعت 0117 بامداد روز 23 تیر ماه یگان‌هایی از تیپ ثارالله به خط دژها رسیدند.
§        تیپ بعثت کماکان با سرعت پیشروی می‌کرد اما وضع یگان‌های قدس 4 و 5 مشخص نبود.
§        در ساعت 0300 بامداد وضع نگران کننده گردید و در ساعت 0430 ارتباط تیپ بعثت با یگان‌های قطع گردید و قرارگاه قدس دستور داد تیپ به خط تیپ ثارالله عقب نشینی کند و بدین وسیله تک قرارگاه قدس از دور افتاد و تعدادی از یگان‌ها که جلو رفته بودند به علت نامناسب بودن شرایط به مواضع مناسب‌تری عقب نشینی کردند و تا خط دژ عقب آمدند.
§        در ساعت 1150 نیروهای زرهی دشمن پاتک سنگینی را از منطقه‌ی بین تیپ ثارالله قرارگاه قدس و تیپ المهدی قرارگاه فجر آغاز کرد. در ساعت 1440 فرمانده تیپ ثار الله اعلام کرد، فشار دشمن شدید است و خساراتی به تیپ وارد شده است. قرارگاه قدس به تیپ ثارالله دستور داد از مواضع موجود دفاع کند و با احداث خاکریزهای بیشتر منطقه پدافندی را تقویت نماید. فرمانده تیپ پاسخ داد خاکریز کافی هست ولی نیرویی برای اشغال در دسترس نیست.
§        در ساعت 1510 قسمتی از مواضع تیپ ثارالله سقوط کرد و رزمندگان این تیپ با جنگ تن به تن به دفاع از مواضع خود پرداختند. در ساعات باقی مانده از روز 23 تیرماه نبرد بین رزمندگان اسلام و نیروهای دشمن همچنان ادامه داشت و دشمن تلاش می کرد مواضع از دست داده را از نیروهای ایرانی باز پس گیرد و رزمندگان اسلام تلاش می‌کردند مواضعی را که در جریان عملیات رمضان آزاد کرده بودند نگهدارند.
§        تلاش یگان‌های قرارگاه قدس در روز اول عملیات رمضان به نتیجه مطلوبی نرسید و این یگان‌ها موفق به اجرای مأموریت واگذاری و تأمین خط سرخ نشدند. این یگ‌انها فقط عناصر تأمینی نیروهای دشمن را به عقب راندند و یا کشته و اسیر ساختند.
 
عملیات قرار گاه نصر
·        درروز 23 تیر ماه که قرارگاه فتح موفق به پیشروی در منطقه‌ی تحت اشغال دشمن شده بود. فرماندهی مشترک قرارگاه عملیات رمضان تصمیم گرفت تا قسمتی از یگان‌های قرارگاه نصر را در منطقه‌ی قرارگاه فتح وارد عمل سازد. بدین جهت به قرارگاه نصر دستور داد، پدافند از منطقه‌ی غرب خرمشهر را به نصر 3 واگذار نماید و یگان‌های نصر 1، 2 و 4 به ایستگاه حسینیه و نیم ایستگاه نود تغییر مکان دهند تا بنا به دستور در منطقه‌ی قرارگاه فتح وارد عمل شوند. ولی به علت عدم موفقیت در مرحله‌ی اول عملیات رمضان، دستور فوق اجرا نشد. در روز اول عملیات رمضان یگان های قرارگاه نصر برابر مأموریت واگذاری از منطقه مسئولیت خود پدافند نمودند.
 
·        نتیجه مرحله اول عملیات رمضان
وضعیت نیروها در پایان مرحله اول عملیات به شرح زیر بود:
·        در حوالی پاسگاه کوشک, طلائیه هنوز قسمتی از مناطق مرزی ایران, تا عمق حدود 3 کیلومتر در اشغال نیروهای عراقی بود اما در قسمتی از شمال پاسگاه کیلومتر 25, نیروهای ایرانی در حوالی خط مرز و در بعضی از قسمتها در آن سوی مرز مستقر بودند.
·        در جنوب غربی پاسگاه کیلومتر 25، نیروها کنترل پاسگاه زید عراق را در اختیار داشتند و در حدود 5 کیلومتر در داخل خاک عراق پیشروی کردند و در حوالی پاسگاه شلمچه (در غرب خرمشهر) هنوز قسمتی از مناطق مرزی ایران در اشغال نیروهای عراقی باقی مانده بود.

·        گزارشات قرارگاه عملیاتی کربلا
وضعیت یگان‌ها تاساعت 1800 به شرح زیر بود:
§        یگان‌های قرارگاه فتح خاکریز اول و دوم دشمن را فتح و در عمق 8 کیلومتری جبهه دشمن نفوذ نمودند.
§        قسمتی از یگان‌های قرارگاه فجر به کانال جلو مواضع مثلثی شکل دشمن در عمق 8 کیلومتری داخل مرز پیشروی نمودند.
§        در ساعت 0220 گردان‌های از تیپ 16 زرهی لشگر 5 عراق اقدام به پاتک نمودند که حمله آنها با تلاش رزمندگان دفع و منهدم گردیدند.
§        لشگر 9 زرهی عراق با تیپ های 43 و 35 زرهی و 14 مکانیزه و 2 تیپ پیاده زیر امر در منطقه‌ی قرارگاه فتح مستقر و لشگر 3 زرهی در منطقه شلمچه و یک تیپ زرهی در جنوب پاسگاه طلایه استقرار یافتند.
§        در روز 23/4/1361 نیروهای خودی ضمن پیشروی به سوی هدف‌های تعیین شده، جاده بصره - القرنه را زیر آتش خود قرار دادند و تعداد 118 نفر اسیر از منطقه‌ی عملیات به عقب نیز تخلیه نمودند.
§        این روز در اثر عملیات نیروهای جمهوری اسلامی ایران پرسنل برج‌های دیده بانی 21 تا 40 عراق واقع در منطقه‌ی شلمچه تا سیبه محل خود را ترک و فرار کردند و احتمالاً تعدادی از آن‌ها نیز کشته یا مجروح گردیدند.
§        در ساعت 1530 یک فروند بالگرد کبرا در حین پشتیبانی از عملیات رزمندگان خودی مورد اصابت موشک دشمن واقع در منطقه‌ی قرارگاه فتح سقوط کرد و دو نفر خلبان آن شهید شدند.
§        تعداد اسرای تخلیه شده عملیات رمضان تا ساعت 1800، 23 /4/61، 500 نفر گزارش شد.

·        ادامه عملیات رمضان (سومین روز)
در روز 24 تیر ماه میدان نبرد آرام بود و نیروهای طرفین مشغول تحکیم مواضع خود بودند.

عملیات قرار گاه فتح
§        در این روز یگان‌های قرارگاه فتح با این که آسیب بیشتری دیده بودند موفق شدند مواضع متصرفی را نگهدارند اما وضعیت تیپ 3 زرهی نگران کننده بود. این تیپ تلاش کرد تا گردان 100 مکانیزه را به عقب بکشد. تیپ 2 لشگر 92 زرهی به خط خیزعلی عقب‌نشینی کرد و تیپ 1 زرهی توانست مواضع پاسگاه زید را حفظ کند. در جناح جنوبی، گردان 283 سوار زرهی در مواضع خود باقی ماند. در حدود ساعت 1620 نیروهای دشمن در منطقه‌ی قرارگاه فتح پاتک کردند ولی با پشتیبانی آتش بالگردها و توپخانه خودی پاتک دشمن دفع گردید.

عملیات قرار گاه فجر 
§        در منطقه‌ی عملیاتی قرارگاه فجر برخورد مهمی بین نیروهای ایرانی و عراقی رخ نداد در ساعت 0730 یگان‌هایی از دشمن در منطقه‌ی قرارگاه فجر عقب‌نشینی کردند و رزمندگان اسلام دو خودروی چرخدار را به غنیمت گرفتند و سرنشینان آن‌ها را اسیر نمودند. 30 دستگاه لودر و 4 دستگاه خودروی چرخدار از دیگر غنائمی بود که به دست نیروهای ایرانی افتاد.
§        نیروهای عراقی در ادامه‌ی پاتک‌های خود، نیروهای ایرانی را از کرانه‌ی کانال پرورش ماهی به عقب راندند و 3 تیپ زرهی را وارد منطقه نمودند. در این روز نیروهای عراقی بیش از 4 بار به نیروهای ایرانی پاتک کردند، اما این پاتک‌ها دفع شد. در ساعت 1610 سرنشینان یک دستگاه نفربر عراقی خود را به نیروهای ایرانی تسلیم کردند و تعداد اسیران تخلیه شده به 700 نفر رسید.
§        بدین ترتیب در روز 24 تیر ماه میدان نبرد شاهد پاتک‌های دشمن و پدافند نیروهای ایرانی بود و با وجود شرایط نامساعدی که در جریان عملیات روز 23 تیر ماه برای نیروهای ایرانی بوجود آمده بود رزمندگان اسلام به سرعت تجدید سازمان و برای مقابله با پاتک‌های دشمن آمادگی کافی پیدا کردند و در اغلب مناطق مواضع خود را حفظ و وضعیت جبهه را تثبیت کردند. گر چه نیروهای دشمن در این روز تلاش کردند تا نیروهای ایرانی را به طور کامل عقب برانند ولی فشار آنها به شدت روز قبل نبود.

·        گزارشات قرارگاه عملیاتی کربلا
§        از ساعت 0730 دشمن شروع به پاتک‌های متوالی نمود که تا ساعت 1800 به شدت ادامه داشت. بعضی از یگان‌های خودی که وضع پدافندی مناسبی نداشتند تغییر موضع دادند. درگیری وتبادل آتش به شدت ادامه داشت.
§        یگان‌های زرهی دشمن از منطقه‌ی شمالی انتهای کانال پرورش ماهی و شمال پل واقع در ابتدای کانال ماهیگیری با دو تیپ زرهی اقدام به پاتک بر علیه یگان‌های خودی نمود. در نتیجه‌ی این اقدام، دشمن توانست قسمتی از مناطق از دست رفته‌ی خود را در منطقه‌ی مورد نظر مجدداً به دست آورد.
§        در ساعت 0730 دشمن تانک‌های زیادی را در ابتدای کانال ماهیگیری مستقر نمود.
§        دشمن در منطقه‌ی فجر اقدام به پاتک نمود که با دادن تلفات و ضایعات و دادن 70 نفر اسیر مجبور به عقب نشینی شد.
§        در ساعت 1100 ستونی با استعداد 30 دستگاه تریلرِ حامل تانک در منطقه دیر متوقف و قصد حرکت به طرف پاستگاه زید را داشتند.
§        در ساعت 1545 دو تیپ زرهی دشمن به 800 متری مواضع خودی نفوذ که پس از درگیری با دادن تلفات و ضایعات زیاد عقب‌نشینی کردند.
§        در ساعت 1610 تعداد 30 نفر از پرسنل دشمن با یکدستگاه نفربر، خود را به نیروهای خودی در قرارگاه فجر تسلیم نمودند.
§        تعداد اسرای تخلیه شده عراقی تا ساعت1800 بالغ بر 700 نفر بود.
§        برابر گزارش پست شنود، تلفات و ضایعات دشمن در پاتک بعد از ظهر روز 24 /4/1361، انهدام 50 دستگاه تانک و کشته شدن 500 نفر از نیروهای عراقی بود، دشمن به توپخانه خود دستور داد تا 5 کیلومتری پشت خط مقدم نیروهای ایرانی را زیر آتش قرار دهد. نیروهای عراق با دو تیپ زرهی از طرف پاسگاه زید به طرف یگان‌های فتح و فجر در حال پیشروی هستند.
§        یک فروند بالگرد دشمن توسط یگان‌های قرارگاه قدس مورد هدف قرارگرفت و منهدم گردید.
§        برابر اظهارات اسرای عراقی، دشمن به یگان‌های خود دستور داده است که همیشه ماسک ضد گاز و خمیر ضد زخم و آمپول آتروپین همراه داشته باشند که شاید در صورت لزوم توسط نیروهای عراقی گلوله شیمیائی بر علیه نیروهای ایرانی استفاده شود.
 
·        نتیجه:
§        دشمن با توجه به موقعیت‌های نسبی روز گذشته تصمیم دارد با پاتک‌های پی در پی مناطق از دست رفته را دوباره تصرف نماید.
·        ادامه عملیات رمضان (مرحله دوم)
در این مرحله با توجه به شرایط زمین و وضعیت یگان‌ها, تلاش اصلی برعهده قرارگاه نصر برای تصرف خط ارغوانی و ادامه تک برای تصرف خط قهوه‌ای بود و مأموریت قرارگاه قدس, حفظ مواضع پدافندی خود بود. بر این اساس در ساعت 2030 روز 25 تیر ماه 1361 تک نیروهای ایرانی به سمت بصره آغاز شد. اطلاعات به دست آمده نشان می‌دهد که نیروهای دشمن از عملیات نیروهای ایرانی آگاه بودند و آمادگی کافی برای مقابله داشتند. در کمتر از یک ساعت بعد از شروع تک، نصر 1 به مواضع مثلثی شکل دشمن رسید و دقایقی بعد نصر 2 نیز با دشمن درگیر شد. در ساعت 2237 تمامی یگان‌های قرارگاه نصر به شدت با نیروهای دشمن درگیر شدند و مقاومت‌های اولیه‌ی دشمن را درهم شکستند و به پیشروی خود ادامه دادند. در ساعت 2300 نصر 2 که حدود 8 کیلومتر پیشروی کرده بود با مقاومت جدی دشمن مواجه شد. در این هنگام نصر 1 و 6 نیز به مقاومت دشمن برخورد کردند. در این ساعت نیروهای احتیاط دشمن وارد منطقه‌ی عملیات نصر شدند.
§        در ساعت 2340 در قسمتی از مواضع یگان‌های عراقی اختلال ایجاد شد و یگان‌هایی از دشمن که در کرانه کانال پرورش ماهی مستقر بودند از پل واقع بر روی آن به سمت عقب حرکت کردند و چنین به نظر رسید که نیروهای دشمن شکست خورده و عقب نشینی می نمایند. اما در نقاط دیگر منطقه عملیاتی نیروهای عراقی سرسختانه مقاومت می کردند.
 
·        گزارشات قرارگاه کربلا
وضعیت یگان‌ها تا ساعت 1800 به شرح زیر می باشد:
§        یک فروند بالگرد دشمن توسط یگان‌های قرارگاه قدس هدف قرار گرفت و منهدم گردید.
§        در ساعت 0500 دشمن در منطقه‌ی فجر مبادرت به پاتک نمود که با از دست دادن یک دستگاه تانک, 7 دستگاه نفربر و تلفات زیاد پاتک آن‌ها دفع شد.
§        تیپ 12 زرهی عراق در دوراهی نشوه و تیپ 20 زرهی در جنوب پاسگاه شهابی گسترش یافته‌اند.
§        دشمن نیروهای خود را به خاکریزی که در جنوب دژها کشیده شده بود منتقل کرد.
§        دشمن تعدادی از نیروهای خود را در سنگرهای خطوط مرزی مستقر نمود.
§        20 دستگاه تانک و نفربر دشمن از جنوب غربی پاسگاه طلایه جدید تا طلایه قدیم استقرار داشتند و ساختمان پاسگاه طلایه قدیم توسط دشمن به کلی منهدم گردید.
§        در ساعت 1302 حدود 50 دستگاه تانک و نفربر و عناصری از نیروهای پیاده دشمن در منطقه‌ی قرارگاه فجر و 25 دستگاه تانک در مقابل یگان‌های قدس آرایش گرفته و قصد پاتک دارند.
§        در ساعت 0200 یگان‌های قرارگاه نصر به مواضع دشمن حمله نمودند و در منطقه‌ی شمالی جبهه 7 کیلومتر و در منطقه‌ی جنوبی حدود 5 کیلومتر از منطقه‌ی تماس، به طرف مواضع آن‌ها پیشروی نمودند.
§        در ساعت 0200 نیروهای عراقی با اجرای آتش روی مواضع نیروهای خودی مستقر در بیات (حوالی موسیان) اقدام به حمله نمودند که با عکس‌العمل نیروهای خودی مواجه در نتیجه با به جا گذاشتن تعدادی کشته و 10 نفر اسیر عقب نشینی نمودند و ضمناً مقداری اسلحه و مهمات نیز از آنان به غنیمت گرفته شد.  
§        در ساعت 0400 به یگان‌ها ابلاغ شد هر کجا هستند خاکریز ایجاد کنند و به قرارگاه نصر 4 که در احتیاط نصر بود دستور داده شد تا برای وارد عمل شدن در منطقه بین نصر 1 و 2 آماده باشد.
§        در ساعت 0450 قرارگاه نصر اعلام کرد که یگان‌های تابعه در حال احداث خاکریز می باشند. با روشن شدن هوا مشخص شد عده ای از یگان اصلی خود جدا شده و از مسیر منحرف گردیده‌اند و فرماندهان تلاش می‌کردند تا نیروهای پراکنده را جمع نمایند.
§        در ساعت0500 دشمن در منطقه نصر یک پاتک نمود ویگان‌های قرارگاه نصر در معرض خطر جدی قرار گرفتند. به دستور قرارگاه کربلا، یگان‌های نصر به حوالی پاسگاه زید عراق عقب‌نشینی کردند. با وجود تلاش و ایثار رزمندگان قرارگاه نصر و ایجاد رخنه‌ای به عمق 8 کیلومتر در خطوط دفاعی دشمن، مرحله دوم عملیات رمضان بدون دسترسی به اهداف تعیین شده در ساعت 0730 تیرماه پایان یافت.

·        نتیجه مرحله دوم عملیات رمضان
آخرین وضعیت در پایان مرحله‌ی دوم عملیات رمضان بدین ترتیب بود که قرارگاه قدس در منطقه طلائیه و کوشک تا حدودی به خطمرز نزدیک شدند ولی هنوز بخش‌هایی از سرزمین ایران در اشغال نیروهای عراقی باقی مانده بود. در قسمتی از منطقه‌ی بین پاسگاه کوشک و کیلومتر 25، یگان‌های قرارگاه فجر در حوالی خط مرز مستقر بودند. در جنوب پاسگاه کیلومتر 25، نیروهایی در داخل خاک عراق تا حوالی پاسگاه زید را تحت کنترل خود داشتند و در جنوبی ترین قسمت و در حوالی شلمچه هنوز قسمتی از سرزمین ایران در کنترل نیروهای عراقی باقی مانده بود.

·        ادامه عملیات رمضان (آرامش نسبی)
§        نیروهای عراقی در مرحله اول و دوم نبرد رمضان با اجرای تاکتیک پدافند متحرک، مانع پیروزی نیروهای ایرانی شدند و منطقه‌ی عمومی پدافندی خود را حفظ نمودند و همچنین بر اساس همین تاکتیک از ادامه‌ی پاتک و تعقیب نیروهای ایران خودداری کردند.
§        در عملیات رمضان نیروهای عراقی بعد از این که نیروهای ایرانی را تا خط تماس اولیه عقب راندند دیگر به تک خود ادامه نداده و در مواضع پدافندی که قبلاً پیش‌بینی کرده بودند متوقف شدند و نیروهای دو طرف به حالت پدافندی در آمدند. قرارگاه نصر که در نبردی سنگین درگیر بود در ساعت 2230 اعلام کرد که وضع عادی می‌باشد. همچنین قرارگاه فجر نیز اعلام کرد وضعیت عادی است و بدین ترتیب روز 26 تیر ماه بدون حادثه و برخورد به پایان رسید.
§        در مرحله اول و دوم عملیات رمضان, تیپ ثارالله که در جناح شمالی قرارگاه فجر عمل می‌کرد متحمل تلفات سنگینی شد و استعداد رزمی خود را از دست داد. بدین جهت فرماندهی قرارگاه کربلا تصمیم گرفت این تیپ را از منطقه نبرد خارج سازد. لذا به لشگر 16 زرهی دستور داده تا آن تیپ را رها کند و به خارج از منطقه نبرد اعزام نماید و مأموریت پدافندی را در منطقه‌ی مسئولیت خود با یگان‌های سازمانی لشگر 16 و تیپ 40 سراب و تیپ بعثت سپاه پاسداران اجرا نماید. در اجرای این امر فرماندهی قرارگاه قدس تغیراتی در سازمان رزمی خود داد و به جای 6 قرارگاه فقط 4 قرارگاه را سازمان داد که هسته مرکزی آن تیپ های 1، 2 و 3 لشگر 16، تیپ 40 پیاده سراب و تیپ بعثت سپاه پاسداران بود که با تیپ 1 لشگر 16 زرهی ادغام شده بود.

·        گزارشات قرارگاه عملیاتی کربلا
§        در مورد پیشروی قرارگاه نصر, گزارش بعدی حاکی بود که به علت عدم امکان ایجاد خاکریز دفاعی در روشنایی روز و احتمال پاتک سنگین و گسترده دشمن، برابر تدابیر اتخاذ شده در ساعت 0645 یگان‌های مذبور تحت پوشش آتش توپخانه قرار گرفته و به خط تماس اولیه مراجعت کردند اما درباره آمار تلفات و ضایعات و غنائم به دست آمده گزارشی به دست نرسید.  
وضعیت یگان‌های قرارگاه کربلا از ساعت 1800 دیروز تا ساعت 1800 این روز به شرح زیر بود:
§        در ساعت 2130 روز قبل عملیات رمضان با پیشروی نیروهای خودی به داخل خاک عراق به منظور تعقیب و انهدام نیروهای عراقی آغاز شد.
§        در ساعت 2210 یگان‌های قرارگاه نصر و در ساعت 2245 یگان‌های قرارگاه فتح با نیروهای دشمن درگیر شدند.
§        در ساعت 2300 نیروهای پیاده دشمن از مقابل یگان‌های نصر اقدام به فرار نمودند.
§        در ساعت 2315 گردان‌های تانک المقداد و یرموک در شما منطقه‌ی آب‌گرفتگی در حال فرار بودند.
§        در ساعت 2330 خدمه تانکهای دشمن در مقابل یگانهای فتح با بجای گذاشتن تانک های خود اقدام به فرار نمودند.
§        در ساعت 0215 دشمن یگان‌های خود را در منطقه پل‌های کانال ماهیگیری تقویت نمود.
§        در ساعت 0410 یک ستون زرهی دشمن به استعداد یک گردان تقویت شده روی جاده بصره - شلمچه در حال حرکت مشاهده گردید.
§        فرمانده یکی از گردان‌های دشمن به اتفاق تعدادی از افسران گردان کشته شدند.
§        طبق آمار پست شنود, فرمانده تیپ 51 دشمن گزارش داده است که بیشتر افراد تیپ مفقود شده که تاکنون 40 نفر از آن‌ها پیدا شده و تلاش برای پیدا کردن بقیه ادامه دارد.
§        در ساعت 1930یک ستون زرهی دشمن به استعداد 35 تا 40 دستگاه از جنوب به سمت شمال شرقی منطقه در حرکت مشاهده گردید.
§        در ساعت 2234 تعداد 80 دستگاه خودرو با چراغ روشن از مرز به طرف چم سری و از چم سری به طرف ربوط در حرکت مشاهده گردید که احتمالاً از این طریق پرسنل را برای اعزام به جبهه جنوب از راه فکه یا سمیده جابجا نموده‌اند.  
§        فعالیت هوایی و توپخانه دشمن به شدت ادامه داشت.
§        در روز 26/4/1361 دشمن با بیشترین جابه‌جایی و نقل و انتقالات در سطح یگان‌های خود آرایش مناسبی جهت مقابله با نیروهای خودی اتخاذ نموده است.
§        مهمات زیادی برای واحدهای عراقی مستقر در منطقه عملیات حمل و بین یگان‌هایشان توزیع گردید.
§        در عملیات شب 26/4/1361 بیش از 60 دستگاه تانک و نفربر دشمن منهدم و تعداد 12 دستگاه به غنیمت گرفته شد. تعداد اسرای تخلیه شده دشمن تا پایان دوره‌ی عملیات بیش از 800 نفر بود.
§        تردد خودروهای سبک و سنگین نظامی دشمن و همچنین ایجاد خاکریز در طول جاده فاو - بصره در محور سیهان - سیبه و کوتزین به وسیله دشمن ادامه دارد.
§        برابر اظهار یک نفر اسیر عراقی ازتیپ 16 عراق: اکثر توپ‌ها و تانک‌های مستقر در غرب اروندرود به جبهه شلمچه آورده شده‌اند و کلیه واحد های عمده ارتش عراق به بصره اعزام شده‌اند.

· ادامه عملیات رمضان (آرامش کامل) 27 تیر ماه
در روز 27 تیر ماه پیش بینی گردید, دشمن برای باز پش گرفتن قسمتی از زمین‌های از دست داده در حوالی پاسگاه زید عراق تک خواهد کرد. بدین ترتیب هرگونه فعالیت دشمن زیر نظر بود ولی به طور عملی در روز 27 تیر ماه هیچگونه تلاش مهمی از دشمن مشاهده نشد و نیروهای خودی نیز به علت خسارات وارده امکان عملیات آفندی نداشتند و به تحکیم مواضع خود پرداختند. در نتیجه میدان نبرد با تبادل آتش توپخانه همراه بود.

·        گزارشات قرارگاه عملیاتی کربلا
§        لشکر 64 پیاده ارومیه
پاکسازی محور صائین دژ و تکاب شروع و پیشروی ادامه داشت. ضمناً تاکنون دو نفر پاسدار مجروح گردیدند.
§        لشکر 81 زرهی باختران
درمورخه 27/4/1361 تبادل آتش در منطقه میمک و تنگ حمام ادامه داشت و نقل و انتقالاتی از دشمن در تیله کوه و قصر شیرین و آق داغ مشاهده گردید.
وضعیت یگان‌های قرارگاه کربلا از ساعت 1800 روز 26/4/1361 تا ساعت 1800 روز 27/4/1361 به شرح زیر بود:
§        دشمن ضمن پدافند در سرتاسر جبهه مشغول تحکیم مواضع و تجدید سازمان و تقویت یگان‌های خود جهت اجرای پاتک به منظور استرداد مواضع از دست داده خود بود.
§        فعالیت و تمرکز نیروهای دشمن در منطقه‌ی فجر نسبت به روزهای قبل فوق العاده افزایش یافته و احتمال پاتک دشمن متصور بود.
§        برابر اظهار پناهندگان و اسرا امکان استفاده از مواد شیمیایی به وسیله دشمن وجود دارد.
§        تیپ 51 زرهی در منطقه درگیری تلفات و ضایعاتی را متحمل گردید.

·  ادامه عملیات رمضان (تبادل آتش) 28 تیر ماه
§        در این روز آتش بیشتری اجرا شد و برای انهدام تانک‌های دشمن بالگردهای هوانیروز وارد صحنه عملیات گردیدند و در مقابل آتش دشمن نیز سنگین بود تا جائی که این آتش‌ها به عنوان آتش تهیه به منظور تک تلقی گردید. نیروهای دشمن در بعضی مناطق قرارگاه قدس به یگان‌های خودی نزدیک شدند و با نیروهای خودی درگیر شدند ولی این تلاش دشمن در ساعت 1200 خنثی شد و فرماندهی قرارگاه قدس موفق شد تا حملات دشمن را دفع نماید.
§        با وجود این که در روز 28 تیر ماه تلاش قرارگاه صرف تحکیم مواضع می‌شد ولی در ستاد قرارگاه کربلا تصمیم برای اجرای تک به خاک عراق به قوت خود باقی بود.
§        بر این اساس در روز 28 تیر ماه بررسی زیادی درباره چگونگی امکان اجرای عملیات آفندی در همان منطقه به عمل آمد و جلسات طولانی در باره تبادل نظر بین فرماندهان تشکیل شد که نتیجه نهایی این جلسات لزوم ادامه پیکار تا وصول به این اهداف تعیین شده بود.
بدین جهت فرماندهی قرارگاه کربلا تصمیم قاطع خود مبنی بر ادامه پیکار در منطقه شرق بصره را در جلسه نهایی روز 28 تیر ماه به فرماندهان قرارگاه های زیر امر ابلاغ کرد

· ادامه عملیات رمضان (صدور دستور جزء به جزء شماره 2) 29 تیر ماه
در روز 29 تیر ماه دستور جزء به جزء شماره 2 صادر شد. در این دستور ضمن تغییر در مأموریت قرارگاه‌های عملیاتی, فرماندهی قرارگاه فتح که بعد از عملیات مرحله یکم منحل گردیده بود، دوباره تشکیل شد و علاوه بر تعدادی از یگان‌های قبلی لشگر 92 زرهی (منهای تیپ 3)، تیپ 25 کربلا، تیپ 14 امام حسین(ع) و تیپ 27 محمد رسول الله(ص) زیرامر آن قرار گرفتند. قرارگاه نصر شامل تیپ 2 لشگر 21 پیاده و تیپ 7 دزفول بود. تیپ 4 لشگر 21 پیاده نیز در کنترل عملیاتی قرارگاه کربلا قرار گرفت و مأموریت قرارگاه ها به شرح زیر تعیین گردید: قرارگاه عملیاتی کربلا در جنوب با ادامه‌ی تثبیت دشمن در منطقه‌ی واگذاری در ساعت (س) روز (ر) توأم با غافلگیری و با استفاده از تاریکی شب با یگان‌های از قرارگاه فجر در شمال و قرارگاه فتح در مرکز و قرارگاه نصر در جنوب تک نموده و دشمن را در منطقه منهدم، هدف‌های واگذاری را تأمین و آماده ادامه تک به سمت باختر می‌گردد. تقدم کلیه آتش‌ها ابتدا با قرارگاه فتح، سپس با قرارگاه نصر و هنگام درگیری با احتیاط می‌باشد.
1.      قرارگاه قدس، در منطقه پدافند کرده بنا به دستور برای تک از شمال به جنوب آماده باشید.
2.      قرارگاه فجر در شمال در مرکز منطقه‌ی واگذاری، پدافند کنید و در ساعت (س) روز (ر) تک نمایید و نیروهای دشمن را تا انتهای مواضع مثلثی شکل منهدم و خط نارنجی را تأمین نموده و آماده‌ی ادامه تک بنا به دستور باشید.
3.      قرارگاه فتح تعویض و جابه جایی‌ها را تا 29 تیر ماه انجام دهید و در ساعت ( س ) روز ( ر ) تک کنید و نیروهای دشمن را تا انتهای کانال منهدم و خط نارنجی را تأمین کنید و بنا به دستور پیشروی را به سمت غرب ادامه دهید.
4.      قرارگاه نصر بعد از اجرای تغییرات در سازمان رزمی و تعویض و جابه‌جایی یگان‌ها در ساعت (س) روز (ر) در منطقه‌ی مربوطه تک نمایید و خط نارنجی را تأمین کنید و بنا به دستور تک را به سمت شمال غربی ادامه دهید.
5.      احتیاط ( نصر 4 ) ابتدا در منطقه‌ی تجمعی حوالی دژهای 7 و 8 در خط مرز مستقر و آماده شوید تا بنا به دستور در مناطق فتح و نصر وارد عمل گردید.
6.       تعویض و تغییر یگان‌ها تا ساعت 4 روز 29 تیر ماه پایان یابد. بعد از ابلاغ دستور شماره 2 قرارگاه کربلا، قرارگاه‌های تابعه نیز ضمن تحکیم مواضع پدافندی طرح‌های خود را آماده کردند. در روز 29 تیر ماه منطقه‌ی عملیاتی چندان آرام نبود و دشمن در پی به دست آوردن فرصت برای ضربه‌زدن به نیروهای ایرانی و عقب راندن آن‌ها تا خط تماس قبل از آغاز عملیات رمضان بود و نیروهای دشمن تلاش می کردند تا از وضعیت موجود سود ببرند.
§        در روز 29 تیر ماه نیروهای عراقی در منطقه بین قرارگاه فجر و قدس تک (مختل کننده) نمودند و گروهان جانباز لشگر 16 زرهی را از خاکریز اول به پشت خاکریز بعدی که متکی به میدان مین دشمن بود عقب راندند.
§        در این روز نیروهای عراقی از گلوله های شیمیایی استفاده نمودند و تلاش آنان برای عقب راندن نیروهای ایرانی در منطقه قرارگاه فجر و قدس تا ساعت 1130 ادامه یافت ولی بر اثر مقاومت رزمندگان اسلام بجز در منطقه‌ی گروهان جانباز لشگر 16 در سایر مناطق موفقیتی نصیب دشمن نگردید و نیروهای عراقی مجبور به عقب نشینی به مواضع قبلی خود شدند. اما این تلاش دشمن در عملیات آینده نیروهای ایرانی بی‌تأثیر نبود و قرارگاه کربلا چنین برآورد کرد که دشمن در نظر دارد از جناح شمال‌شرقی، تمام مناطق عملیاتی قرارگاه کربلا را مورد تهدید قرار دهد. برای خنثی کردن این تهدید به قرارگاه های فجر و قدس دستور داده شد تا با بهره گیری از حداکثر مقدورات مهندسی خاکریزهای مستحکمی در آن منطقه احداث کنند و آماده دفاع در مقابل اقدامات احتمالی دشمن باشند.
§        در 29 تیرماه یک گردان تانک (چون مائو) ساخت کره شمالی که در منطقه غرب دزفول بود به پادگان دشت آزادگان تغییر مکان داد و در اختیار تیپ 3 لشکر 92 زرهی قرارگرفت. همچنین یک گردان تانک ام-47 که در منطقه باختران مستقر بود به خوزستان تغییر مکان داد و زیر امر تیپ 3 لشگر 92 زرهی قرار گرفت. لشگر 92 زرهی با استفاده از 2 گردان تانک یاد شده و با استفاده از گردان 151 پیاده تیپ 3 آن لشکر را تجدید سازمان کرد.

· گزارشات قرارگاه عملیاتی کربلا
§        تیپ 2 لشگر 92 زرهی جهت بازسازی و تجدید سازمان به پادگان دشت آزادگان اعزام گردید.
§        در ساعت 2030 دشمن با 2 گردان تانک و یک گردان پیاده، در ساعت0200 با نیروئی با استعداد یک تیپ زرهی و یک تیپ پیاده و با اجرای آتش سنگین توپخانه اقدام به پاتک در منطقه‌ی اشغالی قدس نمود که با پدافند سرسختانه نیروهای خودی با تلفات زیاد مجبور به عقب نشینی گردید.
§        در ساعات 0200 و 0925 دشمن در منطقه‌ی اشغالی فجر اقدام به پاتک نمود که درساعات 0700 و 1020 دفع و دشمن با دادن تلفات و ضایعات زیاد مجبور به عقب‌نشینی گردید. ضمناً در همین پاتک دشمن در منطقه‌ی یکی از گردان‌های فجر اقدام به پخش گاز شمیایی از نوع اشک آور نمود.
§        یگان‌های قرارگاه نصر ضمن پدافند از مواضع اشغالی در ساعت 0500 پاتک دشمن را دفع و او را با به جای گذاشتن 500 نفر کشته و انهدام 20 دستگاه تانک و نفربر مجبور به عقب نشینی نمودند.
§        در ساعت 2100 کلیه‌ی فرماندهان عراقی مستقر در منطقه‌ی عملیات به کمیسیونی در بصره احضار شدند.
§        گردان شناسایی النصر لشگر 10 زرهی پس از بازسازی و تجدید سازمان از طریق عماره وارد منطقه عملیاتی جنوب گردید.
§        تاکنون درباره آمار تلفات و ضایعات و غنائم به دست آمده گزارشی نرسید.

· ادامه عملیات رمضان (مرحله سوم عملیات) 30 تیر ماه
در طول روز و تا ساعت حمله، حوادث مهمی در منطقه به جز تبادل آتش، روی داد دیگری اتفاق نیافتاد.
سرانجام در ساعت 2030 روز 30 تیرماه مرحله سوم عملیات رمضان در شرق بصره برای تأمین خط نارنجی آغاز گردید.

عملیات قرارگاه فتح
§        تلاش اصلی در این مرحله با قرارگاه فتح بود. این قرارگاه با 8 قرارگاه کوچکتر عملیات خود را آغاز کرد.
§        در ساعت 2145 تیپ 8 نجف به میدان مین برخورد کرد و با یگان‌های دشمن درگیر شد و نیروهای عراقی را وادار به عقب نشینی کرد. تیپ محمد رسول الله نیز در حال پیشروی بود ولی تیپ 7 هنوز با نیروهای دشمن درگیر نشده بود.
§        در ساعت 2200 رزمندگان تیپ 25 کربلا که در جناح شمالی و همجوار قرارگاه فجر پیشروی می‌کردند به میدان مین رسیدند و با وجود تلفات ناشی از مین به پیشروی ادامه دادند و این در حالی بود که یگان‌های قرارگاه فجر که در مجاورت این تیپ عمل می کردند از آن عقب تر بودند.
§        دو ساعت بعد از آغاز تک، تمامی یگان‌های تکاور قرارگاه فتح با دشمن درگیر شدند. به تیپ 25 کربلا که سرعت پیشروی خوبی داشت دستور داده شد بعد از تصرف پل‌های واقع در مسیر پیشروی، نسبت به نگهداری و تأمین آنها اقدام کند. چون عملیات در شب و در منطقه‌ای نسبتاً باز و بی عارضه اجرا می شد، قرارشد یگان‌ها با هماهنگی با یکدیگر پیشروی نمایند.
§        در ساعت 2315 اولین یگان در جناح شمالی, به خط نارنجی رسید لذا به این یگان دستور داده شد تا در همان خط، مواضع پدافندی را اشغال و تحکیم کند. در ساعت 2340 تیپ نجف به مواضع مثلثی شکل عراقی ها رسید ولی دو یکان همجوارش به آن حد نرسیده بودند از این رو به آن‌ها دستور داده شد تا به سرعت خود بیافزایند. 
§        در ساعت 2400 تیپ های 1 و 2 لشکر92 زرهی به خط خیز علی رسیدند در این هنگام تنها توپخانه‌ها فعال بودند.
 
عملیات قرارگاه فجر
§        با شروع عملیات، قرارگاه فجر همزمان با سایر قرارگاه‌ها تک خود را آغاز نمودند و به سمت غرب شروع به پیشروی کردند. دریک ساعت اول برخوردی بین آنان و نیروهای دشمن پیش نیامد. در ساعت 2115 رزمندگان فجر 2 به خاکریز اول دشمن رسیدند ولی نیروهای عراقی قبلاً این مواضع را ترک کرده بودند. در ساعت 2125 قرارگاه فجر 1 که ضمن حفظ مواضع پدافندی مأموریت انهدام نیروهای دشمن را داشت، هنوز به عواملی از دشمن برخورد نکرده بود. تا ساعت 2340 فجر 4 حدود 5 کیلومتر پیشروی کرد و به 2 کیلومتری هدف تعیین شده رسید. در ساعت 2400 یگان‌های قرارگاه فجر به شدت با دشمن درگیر شدند و فجر 2 اعلام کرد به علت شدت درگیری احداث خاکریز مقدور نمی‌باشد. 15 دقیقه بعد از نیمه شب یگان سپاه قرارگاه فجر 4 اعلام کرد که هدف 2 را تصرف کرده و به قاعده موضع مثلثی شکل دشمن رسیدند.
§        ساعت 0210 یگان تکاور 1 و 2 به میدان مین برخوردند و متوقف شدند. در این شرایط توپخانه دشمن یگان‌های فجر 2 را زیر آتش گرفت و تلفات قابل ملاحظه ای به آن وارد ساخت.

· گزارشات قرارگاه عملیاتی کربلا
§        فرماندهان قرارگاه‌های دشمن در ساعت 1400 تشکیل جلسه داده‌اند و بر آمادگی ارتش عراق تأکید نمودند.
§        در ساعت 2000 حمله‌ی نیروهای خودی به مواضع دشمن در جنوب آغاز گردید.
§        تیپ 6 دشمن به فرماندهی عملیات اطلاع داد که آتش نیروهای ایرانی بر روی یگان ما بسیار زیاد است فوراً کمک بفرستید.
§        گردان تانک حسن دشمن از فرماندهی عملیات، آتش شدید توپخانه درخواست نمود.
§        فرماندهی عملیات به یگان‌های توپخانه دستور داد کمی توپخانه را عقب ببرند.
§        فرماندهی عملیات به یگان‌های توپخانه دستور داد که با آتش شدید جلوی واحدهای مقدم ایران را بگیرید واحدهای ایرانی به نیروهای عراقی بسیار نزدیک شده اند.
§        برج‌های دیده‌بانی مستقر در کنار اروندرود گزارش نمودند که در اثر آتش توپخانه نیروهای ایرانی چند نقطه‌ی دچار آتش‌سوزی شده و یکی از برج‌ها در حال عقب نشینی و بقیه به سنگرها پناه برده‌اند.
§        در اثر آتش نیروهای خودی منطقه‌ی قرارگاه تیپ 10 عراق به آتش کشیده شد و افراد این تیپ مبادرت به فرار نمودند و شعله‌های آتش و دود، منطقه‌ی تیپ مذبور را فرا گرفت.
§        تاکنون درباره آمار تلفات و ضایعات و غنائم به دست آمده گزارشی نرسید.
§        تیپ خالد ابن ولید در اطراف پاسگاه زید مستقر گردید بود. در ساعت 2030 عملیات قرارگاه‌های فتح و فجر به منظور انهدام نیروهای دشمن در منطقه عملیات شروع گردید و تا ساعت 2400 همان روز قرارگاه فجر موفق به تصرف دو موضع مثلثی شده و قرارگاه فتح در حدود 8 کیلومتر پیشروی نمود ولی بعلت وجود میدان مین و اجرای آتش شدید دشمن و نبودن خاکریز و مواضع مناسب یگان‌های فتح و فجر قبل از روشن شدن هوا به محل‌های اولیه مراجعت نمودند. در این عملیات حدود 400 نفر از نیروهای دشمن کشته و مجروح و 150 دستگاه تانک و نفربر آن‌ها منهدم گردید.
§        دشمن در سمت چپ منطقه‌ی فتح 2 اقدام به کاشتن مین و میدان مین نمود.
§        دو فروند بالگرد دشمن توسط یگان‌های قرارگاه فجر مورد هدف قرار گرفت و در منطقه دشمن سقوط نمود.
§        دشمن آبراهی از کانال ماهیگیری باز نموده که به منطقه کوت سوار رسید.
§        برابر اظهار اسرای عراقی: صدام حسین در روز 30/4/1361 در پاسگاه فرماندهی تیپ 10 زرهی حاضر شده و مدت 8 روز به کلیه‌ی یگان‌های مستقر در منطقه مهلت داده بود تا مواضع از دست داده خود را پس گرفته و خط مرز را تأمین نماید.

عملیات قرارگاه قدس
§        در مرحله سوم عملیات رمضان قرارگاه قدس مأموریت داشت تا ضمن پدافند از منطقه واگذاری، با انجام تک‌های محدود، یگان‌های دشمن را درگیر و به آن‌ها ضرباتی وارد نماید. فرماندهی مشترک قرارگاه قدس یگان‌های زیر امر خود را در قرارگاه قدس 1 تا قدس 4 سازماندهی نمود.
§        در روز 29 تیرماه یگانی از دشمن در منطقه قدس 1 تک کرد و گروهان پیاده جانباز لشگر 16 زرهی را از مواضع پدافندی عقب راند. در نتیجه‌ی این امر ناپیوستگی در مواضع پدافندی قرارگاه قدس ایجاد شد. بدین جهت قرارگاه قدس تلاش کرد تا مواضع از دست داده را دوباره تصرف نماید.
§        یگانی از قرارگاه قدس در ساعت 0330 روز 30 تیرماه به طرف خاکریزی که نیروهای عراقی آن را دوباره اشغال کرده بودند، پیشروی کرد و بدون برخورد به نیروهای عراقی در ساعت 0415 مواضع از دست داده را دوباره اشغال نمود. بعد از اینکه عناصر قرارگاه قدس در خاکریز متصرفی مستقر شدند، توپخانه عراق ازساعت 0800 روز 30 تیر ماه آن مواضع را به شدت زیر آتش گرفت و یگانی از دشمن به این موضع پاتک کرد و نبردی طولانی و سخت بین رزمندگان قرارگاه قدس و نیروهای عراقی آغاز گردید. در این نبرد دشمن بار دیگر قسمتی از خاکریز را از نیروهای ایرانی بازپس گرفت و آنان را عقب راند ولی حدود 500 متر از این خاکریز در کنترل نیروهای ایرانی باقی ماند. قرارگاه قدس برای ترمیم مواضع پدافندی خاکریز جدیدی در این منطقه احداث نمود.
§        فرماندهی قدس 2 نیز در منطقه مربوطه اقدام به اعزام گشتی رزمی کرد ولی این گشتی‌ها به وسیله دشمن شناسایی شدند و زیر آتش قرار گرفتند. در این درگیری 5 نفر از افراد گشتی شهید و 7 نفر زخمی گردیدند و گشتی‌ها مجبور به عقب نشینی به یگان‌های اولیه خود شدند.
این درگیری نشان داد که همانگونه که نیروهای ایرانی نسبت به جناح شمال غربی جبهه نبرد حساسیت دارند، عراقی‌ها نیز نسبت به این قسمت از منطقه‌ی نبرد حساس هستند به همین دلیل هر دو طرف تنها به فکر خطری بودند که مواضع خودشان را تهدید می کرد.
 
· گزارشات قرارگاه عملیاتی کربلا در تاریخ 31 تیرماه
§        عراق نیروهای پیاده را با هواپیما در فرودگاه بصره پیاده نمود تا به منطقه عملیاتی رمضان اعزام گردد و این نیروی تازه نفس در این جبهه به کار گرفته شود.
§        در ساعت 1000 تیپ 14 پیاده مکانیزه لشگر 9 ارتش عراق و قرارگاه لشگر 9 از طریق بعقوبه به جبهه غرب اعزام گردیدند.
§        در ساعت 1100 تیپ 63 زرهی لشگر 9 ارتش عراق از طریق خان ابن سعد به منطقه قرهت و شمال غربی قصرشیرین اعزام شده است.
§        تلفات و ضایعات دشمن در عملیات 31/4/61 در منطقه قرارگاه فتح 1130 نفر کشته, 226 نفر اسیر, 276 دستگاه تانک منهدم بود.
§        دشمن به علت تلفات و ضایعات وارده در عملیات شب گذشته در مدت دوره نتوانست یگان‌های متلاشی شده خود را سازمان دهی نموده و آرایش مناسبی جهت آفند یا پدافند به کار گیرد.
§        فرماندهی توپخانه‌ی ارتش عراق مستقر در منطقه‌ی درگیری منطقه‌ی عملیاتی جنوب به فرماندهی عملیات گزارش داده بود که بیشتر افسران دیده‌بان یگان‌های توپخانه مفقود شده و یا کشته و یا اسیر شده‌اند.
§        فرماندهی عملیات ارتش عراق در منطقه جنوب به کلیه فرماندهان یگان‌های خود دستور داده است که مراقب باشند که پرسنل زیر امر آن‌ها از جبهه فرار و یا به نیروهای ایرانی پناهنده نشوند.
§        فرماندهی عملیات ارتش عراق کلیه افسران توپخانه خود را به قسمت شمالی منطقه عملیات احضار نمود.
§        گردان 2 تیپ 23 لشکر 8 پیاده کوهستانی ارتش عراق به فرماندهی عملیات اطلاع داده بود که بیشتر افراد تحت فرماندهی او کشته و یا اسیر شده اند.
§        یکی از واحدهای توپخانه ارتش عراق به فرماندهی عملیات منطقه‌ی جنوب اطلاع داده بود که پل شمالی رودخانه‌ی دجله در ساعت 1045 توسط نیروهای ایرانی منهدم گردیده است.
§        عده‌ای از افسران دیده‌بان یگان‌های تیپ 6 لشکر 3 بدون اجازه منطقه را ترک و متواری گردیده‌اند.
§        فرماندهی عملیات منطقه‌ی جنوب به تیپ 8 زرهی لشکر 3 دستور داده که سریعاً کلیه خودروهای خالی خود را در اختیار لشکر 9 قرار دهند.
§        به تیپ 6 زرهی لشکر 3 عراق دستور داده شد که پس از رسیدن واحدهای کمکی وارد عمل شده و حمله خود را شروع نماید.
§        در ساعات اولیه بامداد روز 31/4/1361 قرار بود که تیپ 28 پیاده و 10 زرهی و 30 زرهی و 24 مکانیزه در منطقه‌ی پاسگاه زید اقدام به پاتک نماید که حمله‌ی نیروهای ایرانی برنامه‌ی عراقی‌ها را ناکام گذارد.
§        تیپ های 42 زرهی و 24 مکانیزه لشکر 10 زرهی در منطقه‌ی جنوب مستقر شده‌اند.
§        برابر گزارش پست شنود، فرمانده‌ی عملیات یکی از مناطق گزارش داد که در عملیات مورخه 30/4 تا 31/4/1361 تعداد 1000 نفر کشته و گردان تانک نیروهای عراقی به کلی منهدم گردید.
§        تبادل آتش توپخانه بین یگان‌های خودی و دشمن برقرار بود.
§        صندوق‌های حاوی گلوله های مواد شیمیائی اشک آور به گردان‌های عراقی تحویل داده شد.
§        جمع اسرای تخلیه شده در روز جاری بیش از 250 نفر می‌باشد.
§        در روز جاری هیچگونه پاتکی از جانب دشمن انجام نشد.
§        تا کنون درباره تلفات و ضایعات و غنائم به دست آمده گزارشی نرسید.
 
· ادامه عملیات رمضان( مرحله سوم)
§        برابر گزارش قرارگاه عملیاتی کربلا وضعیت یگان‌های قرارگاه عملیاتی کربلا از ساعت 0001 1/5/1361 الی ساعت 2400 همان روز به شرح زیر می‌باشد:
§        عملیات قرارگاه نصر در مرحله سوم: این قرارگاه نیز عملیات خود را در ساعت 2130 روز 1/5/1361در منطقه‌ی غرب خرمشهر آغاز نمود و دقایقی بعد با نیروهای دشمن درگیر شدند، درگیری در منطقه نصر 3 بیشتر بود لذا تقدم آتش توپخانه به نصر 3 واگذار شده بود.
§        رزمندگان نصر 3 در حال پیشروی به میدان مین دشمن برخوردند و با نیروهای عراقی درگیر شدند. در ساعت 2300 یگان‌های نصر 3 از شمال کانال عبور کردند. رزمندگان نصر 1 مقاومت دشمن را درهم شکستند و در ساعت 2310 اولین گردان نصر 1 به کانال رسید. به قرارگاه نصر 4 که در احتیاط بود دستور داده شد آماده باشد تا وارد عمل گردد و فرمانده نصر به نصر 1 دستور داد در پشت کانال مستقر شود و حرکت خود را با نصر 3 هماهنگ سازد. در ساعت 2330 فرماندهی قرارگاه نصر با استنباط این که یگان‌های قرارگاه نصر 1 با مشکلی مواجه شده‌اند و پیشروی آن‌ها از دور افتاده است به یگان‌های نصر 1 دستور داد، ابتدا شمال و جنوب کانال را از وجود دشمن پاک کنند و قسمتی از نیروی خود را برای نگهداری آن قسمت اختصاص دهند و بقیه یگان‌ها به پیشروی خود به سمت غرب ادامه دهند. در این هنگام یگان‌های نصر 3 که در حوالی کانال با مقاومت سخت دشمن مواجه شده بودند، تلاش کردند از کانال عبور کنند و به پیشروی خود ادامه دهند. در ساعات بعد حجم آتش توپخانه دشمن کم شده و پیشروی سرعت بیشتری یافت تا جایی که رزمندگان نصر 3 در ساعت 0100 مقاومت عراقی‌ها را درهم شکستند و در خاکریز آنان شکاف ایجاد کردند و به احداث پل نظامی بجای پل تخریب شده شلمچه مبادرت کردند اما رزمندگان نصر 1 با مقاومت شدید دشمن در مقابل اولین خاکریز متوقف شدند و قرارگاه مشترک نصر با یک گردان به تقویت نصر1 اقدام نمود.
§        در ساعت 0310 فرماندهی مشترک قرارگاه نصر 1 دستور داد تا در محل فعلی متوقف شود و خط دژ را حفظ کند و نسبت به جمع‌آوری شهداء اقدام نماید.
§        نیروهای عراقی در حوالی نهر خین به شدت مقاومت می‌کردند و تلفات نیروهای خودی نسبتاً زیاد بود. فرماندهی مشترک قرارگاه نصر به این نتیجه رسید که باقی ماندن یگان‌ها در محل فعلی از نظر پشتیبانی مشکلاتی را دربردارد از این رو به یگان‌ها از جمله به نصر 1 و 3 دستور داد تا قبل از روشنایی نسبت به تحکیم مواضع خود اقدام نمایند.
§        در ساعت 4 صبح فرماندهی نصر 3 اطلاع داد که نگهداری کرانه‌ی‌ نهر خین مشکل است و از دو طرف یگان‌ها مورد تهدید دشمن قرار دارند. بدین جهت فرماندهی نصر دستور داد به مواضع قبل از تک عقب‌نشینی نمایند. اما در منطقه‌ی نصر 1 سعی شد که خاکریزهای حوالی مرز نگهداری شود و برای تقویت یگان‌های آن قرارگاه دستور داده شد یک گروهان تانک از واحدهای زرهی سپاه پاسداران و یک گروهان پیاده از عناصر لشکر 21 به منطقه‌ی نصر 1 اعزام شود.
§        در ساعت 0430 مجدداً به فرماندهی نصر 1 تاکید شد تلاش نماید تا مواضع تصرف شده را نگهدارد. در این دستورات به نگهداری خط دژ تأکید شد و این به خاطر اهمیت این مواضع بود. برای کمک به تحکیم مواضع به نصر 1 دستور داده شد حداکثر امکانات پشتیبانی مهندسی در اختیار آن قرارگاه، قرار گیرد و یگان‌هایی از قرارگاه نصر 4 نیز که در احتیاط بودند در تقویت قرارگاه نصر 1 قرار داده شد. ساعت 5 صبح فشار دشمن برای عقب راندن نیروهای ایرانی شدیدتر شد و توپخانه‌ی دشمن با حداکثر حجم آتش خود نیروهای ایرانی را به زیر آتش گرفت. فرماندهی نصر درخواست کرد تا به وسیله گروه 33 توپخانه تقویت شود. اما این تلاش‌ها کارساز نشد و سرانجام تمام یگان‌های قرارگاه نصر در ساعت 6 صبح در محل‌های قبلی مستقر شدند.
 
· گزارشات قرارگاه عملیاتی کربلا
§        در ساعت 1100 دشمن تعداد زیادی تانک در منطقه‌ی قرارگاه فتح مستقر نمود و تعداد 20 دستگاه تانک دیگر را در منطقه‌ی شلمچه گسترش داد.
§        در ساعت 1600 تمام برج‌های دیده‌بانی عراق در منطقه به حال آماده‌باش کامل به سر می‌برند.
§        تلفات ارتش عراق برابر اعلام سپاه پاسداران شامل 2100 نفر کشته، 255 نفر اسیر، انهدام 51 دستگاه تانک و 142 دستگاه خودرو می‌باشد.
§        درساعت 2000 یگان‌های قرارگاه نصر در منطقه‌ی شلمچه به منظور انهدام نیروهای عراق به مواضع دشمن تک نمودند و پس از انهدام نیروهای عراقی مجدداً به مواضع قبلی مراجعت کردند. تاکنون درباره آمار تلفات و ضایعات و غنائم به دست آمده گزارشی نرسید.
§        دشمن به شدت مشغول تمرکز نیرو در منطقه جنوب و تحکیم مواضع و تجدید سازمان یگان‌های خود می‌باشد.
§        درساعت 2000 به دنبال بسته شدن فرودگاه بغداد نیروهای مصری و سودانی به وسیله پل هوائی در بغداد پیاده شدند.
§        برابر اظهار اسرای عراقی:
تیپهای 2 و 4 لشگر 2 که از نیروهای ورزیده عراقی می‌باشند از منطقه مهران و بَدره به جنوب اعزام شده‌اند.
§        ارتش عراق اسلحه‌ی جدیدی که شبیه آرـ‌پی‌ـ‌جی‌ـ7 می‌باشد و دارای مهمات سمی است دریافت نمود، دستگاه‌های پخش اشعه را نیز از فرانسه خریداری کرده بود.
§        دشمن از نیروهای پیاده خود بیشتر به صورت اجرای عملیات گشت‌زنی جهت کنترل خاکریز و استراق سمع استفاده می‌نماید.
§        یگان بهداری صحرائی از بصره به قوره‌تو انتقال یافت.
§        در طول شب لودرهای دشمن در حال ایجاد خاکریز و سنگر جهت نیروهای پیاده و توپخانه و تانک بود.

· ادامه عملیات رمضان( پایان مرحله سوم)
برابر گزارش قرارگاه عملیاتی کربلا وضعیت یگان‌های قرارگاه عملیاتی کربلا از ساعت 00:01 2/5/1361 الی ساعت 24:00 همان روز به شرح زیر می‌باشد:
§        در پایان سومین مرحله از عملیات رمضان و با توجه به نتایج به دست آمده، فرماندهی مشترک قرارگاه کربلا هنوز از دسترسی به یک موفقیت سرنوشت‌ساز نا‌امید نبود و برآورد کرد که بر اثر نبرد چند روزه‌ی رزمندگان ایرانی با نیروهای عراقی به احتمال زیاد اراده‌ی نیروهای دشمن برای ادامه مقاومت و میل به جنگ آنان تضعیف شده بود و چنانچه نیروهای ایرانی به تک خود ادامه دهند موفق خواهند شد به هدف‌های پیش‌بینی شده در عملیات رمضان برسند. بر این اساس فرماندهی مشترک قرارگاه کربلا با صدور دستور جزءبه‌جزء شماره 3 تصمیم گرفت تا به نبرد ادامه دهد و دستور جزء به جزء در روز دوم مرداد ماه منتشر شد.
§        در قسمتی از این دستور آمده است: قرارگاه عملیاتی کربلا مصمم است با استفاده از یک نیروی ضربتی متحرک در قسمت‌های مختلف منطقه به طور جداگانه به انهدام نیروهای دشمن اقدام نموده و به این وسیله اجرای مانور را برای وصول به هدف‌های عملیاتی یاد شده تسهیل و ممکن سازد.

· تغییرات در سازمان رزمی
§        قرارگاه فتح شامل لشکر 92 زرهی ارتش، لشکر 30 زرهی پاسداران، لشکر 3 صاحب‌الزمان سپاه پاسداران شامل تیپ‌های 14 امام حسین، 8 نجف اشرف، 27 محمد رسول‌الله، 25 کربلا، 17 علی‌ابن ابی‌طالب.
§        قرارگاه فجر شامل لشکر 77 پیاده ارتش، لشکر 7 سپاه پاسداران با تیپ‌های 23 المهدی، 35 امام سجاد، 18 جوادالائمه.
§        قرارگاه نصر شامل لشکر 21 پیاده ارتش، لشکر 5 سپاه پاسداران با تیپ‌های 31 عاشورا، 21 امام‌رضا و 77 ولی‌عصر.
§        قرارگاه قدس شامل لشکر 16 زرهی ارتش، تیپ 40 پیاده ارتش، لشکر یک سپاه پاسداران با تیپ‌های 37 بعثت و 41 ثارالله.
 
· ماموریت
فرماندهی عملیات کربلا در جنوب با واگذاری منطقه‌ی مسئولیت قرارگاه عملیاتی فتح به قرارگاه نصر، قرارگاه فتح را رها و با قرارگاه‌های قدس، فجر و نصر دشمن را در منطقه تثبیت می‌کند و با عبور قرارگاه فتح از قرارگاه فجر در ساعت (س) و روز (ر) با استفاده از تاریکی شب، توام با غافلگیری تک نموده و با انهدام دشمن خط قهوه‌ای را تامین می‌نماید.
 
· گزارش قرارگاه عملیاتی کربلا
§        در ساعت 2130 نیرویی از دشمن باستعداد 25 دستگاه خودرو در جنوب طلایه جدید که از سمت غرب به طرف شرق در حال حرکت بودند مشاهده و گزارش نمود.
§        در ساعت 2200 تیپ 1 و 2 قرارگاه فتح و گردان‌های 283 و 151 زیر آتش شدید توپخانه و کاتیوشا قرار گرفتند و در نتیجه 3 نفر از گردان 151 شهید گردیدند.
§        افراد ارتش عراق در منطقه‌ی عملیاتی شلمچه مشغول مین‌گذاری مناطق جلوی یگان‌های در خط بوده و احتمالاً بین تانک‌های خط مقدم خود را مین‌گذاری نمودند.
§        تبادل آتش بین یگان‌های خودی و دشمن در طول دوره ادامه داشت.
§        دشمن مشغول تثبیت و تحکیم مواضع پدافندی بوده تا در فرصت مناسب با انجام پاتک مناطق از دست داده را بازپس بگیرد.
§        تا کنون درباره آمار تلفات و ضایعات و غنائم به دست آمده گزارشی نرسید بود.
§        یک گردان عراقی که احتمالاً جمعی لشکر 9 زرهی عراق می‌باشد از نشوه به شمال عراق اعزام گردید.
§        تبادل آتش بین یگان‌های دشمن و خودی که در منطقه‌ی فتح و نصر از شدت بیشتری برخوردار بود ادامه داشت.
§        در ساعت 0930 یک فروند میگ ـ25 عراقی از مناطق دهلران، فکه، چزابه، کوشک تا آبادان از ارتفاع 6000 پائی عکس‌برداری نمود.
§        در ساعت 1245 اطراف قرارگاه نصر بمباران شد که تلفات و ضایعاتی در بر نداشت.
§        در ساعت 1700 حدود 8 دستگاه تانک دشمن در حوالی پاسگاه کوت‌سواری در حال مانور مشاهده گردید.
§        در ساعت 1830 یکی از لشکرهای عراقی مستقر در منطقه غرب از خانقین حرکت تا در منطقه بصره و حوالی الدیر مستقر گردد.
§        یک گروهان مهندسی و یک گروهان حمل و نقل یکی از لشگرهای عراقی از منطقه‌ی خانقین حرکت و به منطقه الدیر رسیده‌اند.
§        توپخانه دشمن ضمن فعال بودن در طول دوره‌ اقدام به تیراندازی با گلوله‌های مخصوص نمود به طوری که مسیر آن‌ها مشخص و در هوا ایجاد دود رنگی می‌نمودند.
§        فعالیت احداث خاکریز و ایجاد جاده و کاشتن مین در جلوی خاکریز نیروهای عراقی در منطقه‌ی مقابل قرارگاه فجر ادامه داشت.
§        دشمن در آن سوی اروندرود مشغول ساختن مواضع و خاکریزهای جدید در امتداد جاده‌ی فاو ـ بصره در محور سیبه سیحان و کوت زین می‌باشد.
§        تا کنون درباره آمار تلفات و ضایعات و غنائم به دست آمده از دشمن گزارشی به دست نرسید.

· ادامه عملیات رمضان (آماده شده برای مرحله چهارم عملیات)
§        برابر گزارش قرارگاه عملیاتی کربلا وضعیت یگان‌های قرارگاه عملیاتی کربلا از ساعت 0001 3/5/1361 الی ساعت 2400 همان روز به شرح زیر بود:
§        بعد از صدور دستور جزءبه‌جزء شماره 3 رمضان در سوم مرداد ماه، یگان‌های اجرایی ضمن پدافند در منطقه، اقدامات آمادگی و طرح‌ریزی را انجام دادند. به ویژه فرماندهی قرارگاه فتح، که شامل لشکر 92 زرهی ارتش و لشکر 30 زرهی و لشکر 3 پیاده سپاه پاسداران بود و تلاش اصلی را در مرحلة چهارم عملیات رمضان برعهده داشت، به سرعت متشکل گردید تا از مواضع پدافندی لشگرهای پیاده عبور کند و به مواضع دشمن در شمال جاده پاسگاه کیلومتر 25 و پاسگاه زید تک کرده و خط قهوه‌ای در عمق حدود 20 کیلو‌متری خط مرز در خاک عراق را تصرف و تامین کند.
§        در روز سوم مرداد ماه فرماندهی مشترک قرارگاه کربلا تصمیم گرفت منطقه‌ی یگان‌های تک را تا حوالی غربی پاسگاه زید عراق توسعه دهد.

· برابر گزارش قرارگاه عملیاتی کربلا
§        در ساعت 0600 دشمن تانک‌های خود را از طرف پاسگاه زید به طرف جنوب آب‌گرفتگی و پل‌ها جا به جا نمود.
§        برابر گزارش قرارگاه عملیاتی کربلا وضعیت یگان‌های قرارگاه عملیاتی کربلا از ساعت 0001 4/5/1361 الی ساعت 2400 همان روز به شرح زیر می‌باشد:
§        فرمانده قرارگاه کربلا در نامه ای که از طریق ستاد اصلی نیروی زمینی به ستاد مشترک فرستاده نشان داده است .در تاریخ 4/5/1361 که موضوع اصلی آن مربوط به ادامه‌ی پشتیبانی نیروی هوائی از عملیات زمینی بود و آن در مورد طرح شبح 5 پشتیبانی هوائی خواسته شده تا پایان عملیات رمضان طرح ریزی و هدایت شود.
§        دشمن در ارتفاعات شمال غربی و نیزارهای مشرف به پاسگاه چیلات مشغول تقویت و فعالیت می‌باشد.
§        در ساعت 1920 دشمن نیروهای پیاده خود را در شمال شلمچه تقویت نمود.

· برابر گزارش قرارگاه عملیاتی کربلا
§        برابر گزارش پست شنود در ساعت 2230 روز 4/5/61 یک تیپ پیاده‌ی دشمن از منطقه عملیاتی جنوب خارج شد.
§        قرار است یگانی از نیروی یرموک که از اردن وارد بغداد شده به بصره اعزام گردد.
§        برابر اظهار پناهنده‌ی عراقی، ارتش عراق با کمبود پرسنل مواجه و از دانش‌آموزان دبیرستان‌ها بطور داوطلب جهت اعزام به جبهه ثبت‌نام می‌نماید.
§        در ساعت 1300 جابه‌جائی تعداد زیادی خودرو زرهی دشمن در اطراف بصره مشاهده شد.
§        برابر گزارش قرارگاه عملیاتی کربلا وضعیت یگان‌های قرارگاه عملیاتی کربلا از ساعت 0001 5/5/1361 الی ساعت 2400 همان روز به شرح زیر می‌باشد:
§        قرارگاهای شرکت کننده در عملیات رمضان خود را برای عملیاتی دیگر باز سازی و تجدید سازمان برابر دستورجزء به جزء شماره 3 آماده می کردند.

· برابر گزارش قرارگاه عملیاتی کربلا
§        از ساعت 0955 تا ساعت 1200 نقل و انتقالات نیروهای دشمن در روی جاده فاو ـ بصره فوق‌العاده زیاد بود.
§        گروهان آماد و سررشته‌داری و یک گروهان کماندو از لشکر 8 پیاده از خانقین حرکت و در ساعت 0815 وارد نشوه گردیدند.
§        برابر گزارش پست شنود، تیپ 505 دشمن ظرف روز 5/5/61 وارد منطقه‌ی عملیاتی بصره شده بود.
§        نیروهای دشمن بطور شبانه‌روز مشغول مین‌گذاری در منطقه شلمچه بودند و با وسایل مهندسی مشغول تهیه سنگر و ایجاد موانع و استحکامات پدافندی جدید می‌باشند.
§        گردان 3 تیپ 23 لشکر 8 با 24 دستگاه خودرو از قوره‌تو حرکت و در ساعت 1000 از طریق بغداد، کوت در منطقه عملیاتی بصره مستقر گردید.
§        تاکنون درباره آمار تلفات و ضایعات و غنائم به دست آمده گزارشی نرسید.
§        به دنبال حرکت قرارگاه لشکر 8 پیاده عراق از خانقین به طرف جنوب قرارگاه لشکر 7 پیاده در خانقین مستقر گردید.
§        در ساعت 1100 گردان 3 تیپ 23 لشکر 8 که از شمال عراق حرکت کرده بود وارد منطقه‌ی عملیاتی جنوب گردید.
§        تیپ 16 زرهی لشکر 6 که در منطقه عملیات جنوب مستقر بود، صبح امروز 5/5/1361 به منطقه خانقین اعزام گردید.
§        تبادل آتش توپخانه در منطقه‌ی کلیه قرارگاه‌ها در مدت دوره به شدت ادامه داشت.
§        دشمن در امتداد خط لجمن مشغول مین‌گذاری و تهیه مواضع جدید، ایجاد خاکریز و حفر کانال می‌باشد.
§        در ساعات مختلف شب هواپیماهای عراقی مبادرت به پرتاب فلاشر در منطقه‌ی عملیات نموده و روزها فعالیت دشمن زیاد بود.

· ادامه عملیات رمضان ( آغاز مرحله چهارم عملیات)
§        برابر گزارش قرارگاه عملیاتی کربلا وضعیت یگان‌های قرارگاه عملیاتی کربلا از ساعت 0001 6/5/1361 الی ساعت 2400 همان روز به شرح زیر می‌باشد:
§        در ساعت 2100 روز 6/5/1361، با رمز بسم الله قاصم الجبارین یا صاحب الزمان ادرکنی نیروهای تک کننده در قرارگاه کربلا برای انهدام نیروهای دشمن و تصرف منطقه‌ای به عمق 10 کیلومتری خاک عراق به حرکت درآمدند. یگان‌های قرارگاه فتح برابر طرح عملیات تک خود را آغاز و در همان نیم‌ساعت اول با نیروهای دشمن درگیر شدند.
§        در حدود ساعت 23 اغلب نیروهای تک‌رو به نزدیکی مواضع مثلثی شکل دشمن رسیدند. در این مرحله از عملیات وسایل سنگین مهندسی به همراه یکان‌های تک‌رو به جلو حرکت می‌کردند و هرجا که یگانی به منطقه‌ی مناسبی می‌رسید با استفاده از وسایل سنگین مهندسی خاکریز تهیه می‌کرد. در ساعت 2320 تیپ‌های امام‌حسین و نجف به مواضع مثلثی شکل رسیدند ولی تیپ‌های محمدرسول‌الله و 17 قم هنوز به این مواضع نرسیده بودند.
§        در ساعت 2400 قرارگاه کربلا اعلام کرد در منطقه قرارگاه فتح غیر از مثلث وسط بقیه هدف‌ها اشغال شده است. در ساعت 0100 بامداد تیپهای نجف و 14 امام‌حسین هدف‌های مثلثی شکلی را تصرف کردند.
§        یگان‌های قرارگاه فجر نیز در ساعت 2400 به هدف‌های خود نزدیک و با نیروهای دشمن درگیر شدند و تلاش کردند تا مواضع مثلثی شکل را از وجود نیروهای دشمن پاک سازند. در ساعت 0115 بامداد این قرارگاه اعلام کرد در حال پیشروی به سمت هدف‌های تعیین شده می‌باشد.
§        در ساعت 0120 وضعیتی مهم پیش آمد که در سرنوشت‌ نهایی عملیات تاثیر فوق‌العاده‌ای داشت؛ فرمانده یکی از یگان‌های سپاه اطلاع داد که افراد او به موضع مثلثی رسیده‌اند ولی مشخص نیست که این موضع مثلث سوم باشد و یا همچنان در کنترل دشمن باقی مانده بود و همین موضوع حوادث ناگواری را به وجود آورد.
§        در ساعت 0130 به تیپ‌های زرهی لشکر 92 دستور داده شد، هماهنگ با تیپ‌های 17 قم و 27 محمدرسول‌الله به سمت هدف‌های تعیین شده پیشروی کند. فرمانده تیپ 2 اطلاع داد اشکالی در عملیات وجود ندارد و خاکریزها احداث شده‌اند و یگان‌ها برای اشغال آنها در حال پیشروی می‌باشند.
§        در ساعت 0153 واحد مهندسی پشتیبانی کننده اطلاع داد حدود 4 کیلومتر خاکریز در غرب پاسگاه زید و حدود 5 کیلومتر خاکریز در شمال منطقه احداث کرده است. در ساعت 0220 تعدادی از تانک‌های دشمن بین منطقه تیپ 8 نجف و 14 امام‌حسین به حرکت درآمدند و قرارگاه فجر نیز حضور فعال یک واحد زرهی دشمن در منطقه را تایید کرد و اظهار نمود که با موفقیت به سمت هدف شماره 3 پیش می‌رود.
§        در حدود ساعت 0230 فرمانده لشکر 92 زرهی به تیپ‌های 1 و 2 آن لشگر دستور داد به سرعت خاکریزهای تهیه شده را اشغال کنند و فاصله‌ی بین یگان‌ها را پر کنند تا شکافی وجود نداشته باشد. در ساعت 3 بامداد تلاش اصلی یگان‌های تک‌رو صرف پاکسازی منطقه از وجود دشمن و اشغال خاکریزها و تحکیم مواضع پدافندی شد. اما هنوز احتمال اشتباه در حرکت و پیشروی و اشغال مواضع توسط یکانهای خودی متصور بود.
§        ساعت 3 بامداد روز 7 مردادماه به علت اختلالی که در وضعیت قرارگاه فجر پیش آمد فرمانده قرارگاه فجر تصمیم گرفت یگان‌های تک‌رو را به عقب‌ برگرداند. بررسی حوادث نشان می‌دهد که اختلالی در آرایش حرکت یگان‌های تک‌رو قرارگاه فجر بوجود آمده بود و یگان‌هایی از این قرارگاه موفق به پاکسازی هدف‌های خود، به ویژه هدف 3، نشده بودند. در منطقه‌ی قرارگاه فتح نیز با وجود این که به نظر می‌رسید کلیه هدف‌ها برابر طرح تصرف شده است، ولی هنوز نقاطی در کنترل دشمن بود.
§        در ساعت 0445 قرارگاه فجر، اشتباه خود را جبران کرده و به مواضع اولیه‌ی خود برگشته بود بدین ترتیب مرحله چهارم یگان‌های قرارگاه فجر به پایان رسید. با این وجود قرارگاه فتح تلاش می‌کرد هدف‌های مثلثی شکل را تصرف کند.
§        در ساعت 0430 تیپ یک لشکر 92 زرهی با تیپ محمد‌رسول‌الله الحاق حاصل نمود ولی تیپ 2 آن لشکر و دو تیپ سپاه پاسداران هنوز موفق به الحاق نشدند. این موضوع سبب نگرانی گردید؛ زیرا برآورد شد که یگانی از دشمن در منطقه‌ی میان آن دو تیپ باقی مانده و ممکن است عقب تیپ جوادالائمه را قطع نماید.
§        در ساعت 5 صبح روز 7 مردادماه قرارگاه کربلا به یگان هوانیروز دستور داد تا یگان‌های قرارگاه فتح را پشتیبانی کند. نگرانی که از باقی ماندن نیرویی از دشمن بوجود آمده بود از ساعت 0515 به واقعیت پیوست.
§        یگان‌هایی از دشمن، تیپ یک لشکر 92 زرهی و تیپی از سپاه پاسداران را مورد تهدید قرار دادند و با سلاح‌های سبک و سنگین یگان‌های فتح را به شدت زیر آتش گرفتند.
§        در ساعت 0535 لشکر 92 زرهی وجود یک واحد زرهی دشمن را در منطقه عقب خود و در فاصله‌ی کمتر از یک کیلومتری اعلام کرد. شرایط و وضعیت یگان‌های قرارگاه فتح نیز از ساعت 0530 به شدت وخیم شد و تعدادی از پرسنل یگان‌های این قرارگاه به اسارت دشمن درآمدند و نیروهای عراقی بعضی از منطقه‌ی مثلثی شکل را که به تصرف نیروهای ایرانی درآمده بود از آنان بازپس گرفتند.
§        با اعزام وسایل مهندسی به جلو، تلاش گردید تا مواضع تصرف شده موجود سریعاً مستحکم و از آنها دفاع شود و این تلاشها تا ساعت 6 صبح ادامه یافت.
§        یک یگان از تیپ 35 امام‌سجاد(ع) سپاه پاسداران در ساعت 0616 اعلام کرد حدود دو گردان از نیروهای عراقی از مثلث شماره3 به آن یگان تک نمودند.
§        از ساعت 0620 بیشتر یگان‌های تک‌رو درخواست اعزام نیروی کمکی نمودند.
§        از ساعت 0700 روز 7 مرداد ماه نبرد سختی در مواضع مثلثی شکل بین نیروهای خودی و دشمن آغاز شد و نیروهای خودی تلاش کردند با تحکیم هدف‌های تصرف شده آنها را حفظ نمایند. نیروهای عراقی نیز تلاش می‌کردند به هر قیمتی شده نیروهای ایرانی را از آن مواضع عقب برانند. در ساعت 0710 نیروهای احتیاط دشمن وارد منطقه پدافندی مثلثی شکل شدند و فرماندهی قرارگاه کربلا با اعزام بالگردهای هوانیروز، تلاش کرد نیروهای خودی را تقویت و پشتیبانی کند تا بتواند نیروهای دشمن را عقب برانند و مواضع خود را حفظ نمایند. اما هر لحظه فشار نیروهای عراقی افزایش می‌یافت. به نحوی که در ساعت 8 فرماندهی لشکر 92 زرهی درباره تیپ‌های 1 و 2 آن لشکر احساس خطر کرد و به فرماندهی قرارگاه کربلا پیشنهاد نمود یک نیروی احتیاط قوی و متحرک برای وارد عمل شدن در منطقه قرارگاه فتح سازمان‌دهی شود.
§        درگیری شدید بین نیروهای خودی و دشمن که ساعت 0700 صبح آغاز شده بود همچنان ادامه داشت و دشمن با تمام قدرت تلاش می‌کرد نیروهای ایرانی را از مواضع مثلثی شکل عقب براند و نیروهای ایرانی نیز متقابلاً تلاش می‌کردند پاتک‌های مداوم دشمن را خنثی کنند. این پیکار سرنوشت‌ساز تا ساعت 1130 بدون دستیابی هیچ‌ یک از نیروهای متخاصم به موفقیت قطعی، ادامه داشت. در این ساعت یکی از فرماندهان سپاه بعد از بازدید از خط مقدم منطقه نبرد به قراگاه فتح مراجعت کرد و اظهار داشت مثلث اول در خطر جدی است و نیاز به نیروی تقویتی دارد در غیر اینصورت احتمال دارد سقوط نماید. براساس این گزارش قرارگاه کربلا به قرارگاه فجر دستور داد 3 گردان از یک یگان سپاه را آماده کند تابه حوالی پاسگاه زید اعزام شود و منطقه مثلث یک را تقویت نماید. در ساعت 1235 قرارگاه کربلا تصمیم گرفت یک گروهان تانک از نوع « چون ماهو» به منطقه مثلث جنوبی اعزام کند. فشار نیروهای عراقی بعد از ساعت 12 شدیدتر شد.این نیروها موفق شدند نیروهای ایرانی را تا خط قاعده مواضع مثلثی شکل، که تصرف کرده بودند عقب برانند.
§        در ساعت 1311 قرارگاه فتح آخرین وضعیت منطقه نبرد را چنین اعلام کرد:
«هیچکدام از مثلث‌ها به طور کامل در اختیار نیروهای ایرانی نیست. مثلث به علت وضعیت حساس منطقه، در ساعت 1515 فرمانده‌ی نیروی زمینی، فرمانده‌ی سپاه پاسداران و افسران عملیات و اطلاعات در قرارگاه فتح حضور یافتند و با فرماندهان قرارگاه فتح وضعیت و موقعیت یگان‌ها را مورد بررسی قرار دادند. برادر محسن رضایی به عوامل پشتیبانی مهندسی دستور داد سریعاً یک خاکریز دیگر در عرض منطقه احداث کنند.»

· برابر گزارش قرارگاه عملیاتی کربلا
وضعیت یگان‌های قرارگاه کربلا از ساعت 2100 تا 0600 به شرح زیر می‌باشد:
                           × قرارگاه فتح: در ساعت 2100 تک خود را به منظور تأمین هدف واگذاری و انهدام دشمن آغاز نمود و تا ساعت 0200 هدف‌های خود را تأمین و مشغول تحکیم هدف می‌باشد.
                           × قرارگاه فجر: همزمان با قرارگاه فتح دست به تک زده و در یک ساعت اول عملیات 25 تانک دشمن منهدم و تعدادی از پرسنل آنان به هلاکت رسیده‌اند. ضمناً برابر طرح قبلی یگان‌ها به مواضع اولیه خود مراجعت نمودند.
                           × در ساعت 0250 دشمن در منطقه‌ی قرارگاه فجر اقدام به پاتک نمود که در ساعت 0345 با دادن تلفات زیاد مجبور به عقب‌نشینی شد.
                           × تیپ 12 لشکر 3 ارتش عراق از محل استقرار قبلی خود در شرق بصره به محل نامعلومی حرکت کرده است.
§        در ساعت 2100 عملیات انهدام نیروی دشمن شروع گردید و تقریباً 80 درصد آن‌ها که در منطقه‌ی عملیات قرار داشتند منهدم و تعداد کمی موفق به فرار شدند. یگان‌های خودی دشمن را بنحوی محاصره کردند که قرارگاه‌های تیپ‌های 15 و 20 و 50 قبل از یگان‌های در خط منهدم شدند.
§        نیروهای دشمن مستقر در منطقه عملیات عبارت بودند از: تیپ 50 زرهی لشکر 12 با سه گردان تانک و یک گردان مکانیزه، تیپ 15 مکانیزه با سه گردان مکانیزه و یک گردان تانک تیپ 20 مکانیزه با سه گردان مکانیزه و یک گردان تانک و گردان تانک المعتصم، تیپ 26 زرهی با گردانهای مربوطه و گردان 4 پیاده، تیپ 101 گارد مرزی و گروهان 266 کماندو.
§        90 درصد گردان‌های تیپ 50 زرهی منهدم شده‌اند.
§        تیپ 10 زرهی در عماره مشغول بازسازی و آموزش تانک‌های تی 76 می‌باشند. این تانک‌ها جدیداً به این تیپ واگذار شده است.
§        کلیه گردان‌های لشکر 5 و 6 ارتش عراق قرار است با تانک‌های تی 72 تجهیز شوند.
§        اکثر نیروهای دشمن در منطقه‌ی عملیات تعادل و سازمان خود را از دست داده ودر یک حالت سردرگمی بسر می‌برند.

· ادامه عملیات رمضان ( صدور آخرین دستور جزء به جزء)
§        برابر گزارش قرارگاه عملیاتی کربلا وضعیت یگان‌های قرارگاه عملیاتی کربلا از ساعت 0001 7/5/1361 الی ساعت 2400 همان روز به شرح زیر می‌باشد:
§        با توجه به شرایط بحرانی پیش‌ آمده، فرماندهی قرارگاه کربلا تصمیم گرفت تا آخرین حد توانائی موجود ماموریت تعیین شده را اجرا و خط قهوه‌ای را نگهدارد. به این منظور دستور جزءبه‌جزء جدیدی صادر گردید. در این دستور ماموریت عمومی قرارگاه فجر تعیین گردید و قرارگاه دوباره ماموریت یافت در منطقه‌ی خود آفند کند. یگان‌های قرارگاه فجر در ساعت 2000 تک مجدد خود را شروع کردند. گردان‌ها با فاصله‌ی زمانی 30 دقیقه به دنبال یکدیگر پیشروی نمودند و در ساعت 2215 اولین گان فجر 2 به قاعده‌ی موضع مثلثی شکل دشمن نزدیک شد و به سمت شمال تغییر جهت داد تا با فجر 3 الحاق حاصل کنند. فجر 3 نیز در ساعت 2250 به قاعده‌ی موضع مثلثی شکل رسید و به سمت جنوب تغییر جهت داد تا با فجر 2 که از جنوب به شمال در حال پیشروی بود الحاق حاصل نماید.
§        در ساعت 1515 دشمن سومین پاتک خود را آغاز نمود.
§        کلیه پاتک‌های دشمن دفع گردید و موفقیت یگان‌های خودی خوب بود.
§        نیروهای شرکت‌کننده در پاتک‌های روز جاری عبارت بودند از تیپ 94 پیاده و تیپ 5 لشکر 42 زرهی لشکر 10 و تیپ 30 زرهی لشکر که حداقل 50 درصد تلفات و ضایعات به آن‌ها وارد شد.
§        حرکات و نقل و انتقالاتی در منطقه قرارگاه قائم مشاهده شده که احتمالاً اعزام نیرو به جنوب بود.
§        در ساعت 0630 دشمن اقدام به پاتک در محل مثلث‌های 1 و 3 نمود که دفع گردید و حداقل 50 درصد تلفات به آن‌ها وارد شد.
§        یکی از گردان‌های تیپ 42 زرهی گزارش داد که از گردان وی فقط 5 دستگاه نفربرو 2 دستگاه تانک و 2 نفر افسر و 14 نفر سرباز باقی مانده‌اند و گردان دیگری به فرماندهی خود گزارش داد در حال حاضر قدرت دفاعی ما فقط 4 دستگاه نفربر، 3 دستگاه تانک و 4 نفر افسر و 35 نفر سرباز می‌باشد.

· ادامه عملیات رمضان ( پایان ماموریت)
§        برابر گزارش قرارگاه عملیاتی کربلا وضعیت یگان‌های قرارگاه عملیاتی کربلا از ساعت 0001 8/5/1361 الی ساعت 2400 همان روز به شرح زیر می‌باشد:
§        با پایان مرحله چهارم عملیات رمضان عملاً این نبرد سخت و طولانی که از ساعت 2130 روز 23 تیرماه آغاز شده بود پس از 17 روز، در هشتم مرداد ماه خاتمه یافت.
§        دلایل توقف عملیات و صدور عقب‌نشینی به یگان‌های شرکت‌کننده در عملیات رمضان در دستوری که در 8 مرداد ماه ابلاغ گردید و چنین بیان شده بود:
«چون یگان‌های فجر در امتداد کانال نتوانستند پیشروی را کامل و الحاق حاصل نمایند و خط قهوه‌ای در قاعده مثلث‌ها اشغال نگردید و از طرفی با بررسی عکس هوایی مورخه 7/5/1361 مشخص گردید که نیروهای دشمن در حوالی مثلث‌ها متمرکز گردیدند و امکان داشت با پاتک‌های دشمن خط پدافندی شکسته شود و تلفاتی به یگان‌ها وارد گردد لذا دستور فرمایید برابر دستورات ابلاغی شفاهی از ساعت 0340 مورخه 8/5/1361 کلیه یگان‌های ارتشی و سپاه پاسداران به مواضع قبل از آفند دستور جزءبه‌جزء شماره 3 و 4 عقب‌نشینی و از مواضع مربوطه پدافند نمایند.»
§        هرچند عملیات رمضان برابر طرح‌های تهیه شده به اهداف نهایی خود دست نیافت؛ اما مرحله‌ی اول و دوم آن با موفقیت همراه بود و رزمندگان اسلام به نیروهای عراقی خسارات و تلفات سنگینی وارد نمودند و در مراحل بعدی نیز انهدام هرچه بیشتر این نیروها از اهداف مورد نظر بود.
§        عملیات رمضان از آن رو اهمیت دارد که آغاز حرکتی نوین در روند دفاع مقدس بود. در این عملیات رزمندگان اسلام با نفوذ به آن سوی مرز اراده‌ی رهبرشان و امت اسلامی را در تعقیب متجاوز و مجازات او به نمایش گذاشتند.
§        پس از این عملیات عراق و حامیان وی دریافتند که اینک رزمندگان مدافع انقلاب اسلامی آمادگی دارند نبرد را تا پیروزی نهائی ادامه دهند، در صورت ضرورت در آن سوی مرزها دشمن متجاوز را تعقیب نمایند. نیروهای عراقی نیز با تغییر در نحوه ادامه‌ی جنگ، استفاده از انبوه آتش، ایجاد سد و موانع وسیع و استحکامات صحرائی تقویت شده، به منظور جلوگیری از تلفات زیاد را در دستور کار خود قرار دادند.
§        در این عملیات تعداد 5500 نفر از نیروهای عراقی کشته و زخمی شدند و 1400 تن به اسارت درآمدند و حدود یکصد تانک و نفربر، ده‌ها خودرو و صدها قبضه سلاح سبک و سنگین به غنیمت گرفته شد.
§        در ساعت 3 بامداد 8 مرداد، فرماندهی نیروی زمینی در قرارگاه فتح حضور یافت تا آخرین وضعیت عملیاتی را با فرماندهان درگیر در عملیات بررسی نماید. در همین ساعات تلاش مجدد نیروهای عراقی در منطقه آغاز شد. در ساعت 0310 نیروهای رزمنده اطلاع دادند در مثلث دوم درگیری شدیدی شروع شده است و در مثلث اول و سوم نیز هنوز نیروهای خودی نبرد می‌کنند.
§        با روشن شدن هوا و نزدیک شدن روشنایی کامل روز، به تدریج عملیات تهاجمی نیروهای عراقی گسترش یافت و در ساعت 0350 این نیروها از مثلث دوم به مواضع نیروهای ایرانی رخنه کردند. برآورد شد که این نیروها درنظر دارند یگان‌های ایرانی را در مثلث اول و سوم محاصره نمایند.
§        فرمانده نیروی زمینی ارتش دستور داد یگان‌ها پایداری کنند و مواضع خود را حفظ نمایند. اما در ساعت 0402 فرمانده نیروی زمینی به فرماندهی قرارگاه فتح دستور داد به مواضع قبلی عقب‌نشینی نمایند. بدین ترتیب مرحله چهارم عملیات رمضان نیز به پایان رسید.
§        فرماندهی قرارگاه فتح نیز در ساعت 0140 به یگان‌های باقیمانده در مواضع مثلثی دستور داد به طور منظم به مواضع قبل از تک عقب‌نشینی نمایند. عقب‌نشینی یگان‌های فتح و فجر در ساعت 7 خاتمه یافت.
§        در ساعت 0210 قرارگاه فجر تصمیم گرفت دو گردان تانک سازمانی لشکر 77 را که در احتیاط بودند وارد منطقه نبرد کند. در ساعت 3 بامداد 8 مرداد مشخص گردید یگان‌های قرارگاه فجر به جای مثلث سوم، مثلث چهارم را اشغال کرده اند و مثلث سوم در دست دشمن باقی مانده و از همان مثلث یگان‌های احتیاط عراقی وارد منطقه شده و نیروهای ایرانی را مورد تهدید قرار دادند.
§        به دلیل شرایط پیش آمده، در ساعت 03:57 فرمانده نیروی زمینی به فرماندهی فجر دستور داد به منظور پیشگیری از هر نوع حادثه ناگواری یگان‌های قرارگاه فجر به مواضع قبل از اجرای تک عقب‌نشینی نمایند. یگان‌های فجر در اجرای این دستور از ساعت 4، همزمان با عقب‌نشینی یگان‌های قرارگاه فتح عقب‌نشینی خود را به مواضع قبلی آغاز کردند وتا ساعت 7 روز 8 مرداد این عملیات را به پایان رساندند.

· برابر گزارش قرارگاه عملیاتی کربلا
§        تا ساعت 14:00 یگان‌های دشمن هنوز مواضع جدید خود را در منطقه‌ای که رزمندگان اسلام ترک کرده بودند اشغال نکرده بودند.
§        گزارشات و فعالیت‌های دشمن نشان می داد اکثر یگان‌های آن‌ها از لحاظ مهمات کمبود داشته و یا در مضیقه بودند.
§        بنا به اظهار یکی از اسرا عراق منطقه لشکر 8 با لشکر 9 تعویض شد.
§        در ساعت 23:30 یک گردان زرهی در منطقه جفیر از شرق به غرب در حال حرکت مشاهده شد.
§        تبادل آتش توپخانه بین قرارگاه‌ها به شدت برقرار بود. به گفته‌ی اسرا اثر کاتیوشای ایران روی نیروهای عراقی در عملیات بسیار خوب بود.
§        دشمن اقدام به مین‌گذاری مناطق عقب یگان‌های خود نمود.
§        برابر اظهار اسرا تعدادی از نفربرهائی که به وسیله‌ی نیروهای ایرانی منهدم و یا به غنیمت گرفته شده حاوی گلوله‌های شیمیائی بوده که موفق نشدند از آنها برعلیه نیروهای اسلام استفاده کنند ...

اهداف عملیات : آزاد سازی خاک میهن اسلامی ،بخشی از خاک عراق ،پاسگاه زید عراق ،انهدام یگان های دشمن ...

نتایج عملیات : آزاد سازی 250 کیلومترمربع از خاک وطن،80 کیلومتر مربع از خاک عراق و پاسگاه زید عراق، انهدام 3 تیپ زرهی، یک تیپ مکانیزه و یک تیپ مختلط
تلفات دشمن :  2000 کشته، 8000 مجروح و زخمی و 1315 نفر اسیر
خسارات دشمن :  انهدام 450 دستگاه تانک و 250 نفربر زرهی، 150 دستگاه خودرو، 14 فروند هواپیما، 2 فروند هلیکوپتر و تعداد زیادی جنگ افزار سبک و سنگین ...
غنائم : 70 دستگاه تانک که تعداد 10 دستگاه از آن‌ها تی 72 بوده و 30 دستگاه نفربر و تعداد زیادی جنگ افزارو مهمات ...


عکس‌های عملیات : حضرت آیت الله خامنه‌ای در شورای عالی (سمت چپ) و سرهنگ صیاد شیرازی (سمت راست) فرمانده نیروی زمینی ارتش در حال بررسی نقشه عملیاتی در منطقه عملیات ...

========================================================

عملیات رمضان ؛ ورود به خاک عراق

صدام پس از اشغال خرمشهر و به بهانه حمله سراسری اسراییل به جنوب لبنان، قصد داشت جنگ را خاتمه داده و امتیاز خرمشهر را برای خود نگهدارد. از سوی دیگر فرماندهان ایرانی با اطلاع از این قصد بر آن شدند تا با فتح منطقه‌ای از خاک عراق و گرفتن امتیاز اراضی، پایان عادلانه‌ای به جنگ بدهند. به این ترتیب عملیات «رمضان» در چهار محور و پنج مرحله از سوی فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ارتش جمهوری اسلامی ایران طراحی گردید، تا با عبور از خط مرز بین المللی، یک زمین مثلث شکل به وسعت 1600 کیلومتر مربع تصرف شود.

 این منطقه از شمال به «کوشک» و «طلاییه» و پاسگاههای مرزی در جنوب هویزه و حاشیه جنوبی «هورالهویزه» و از غرب به رودخانه اروند ـ در نقطه تلاقی دجله و فرات به نام القرنه ـ تا شلمچه در غرب خرمشهر و از شرق به خط مرزی شمالی ـ جنوبی و از کوشک تا شلمچه منتهی می‌شد. مهندسی عراق درمنطقه شمال غربی «بصره» و «تنومه» خطوط پدافندی عراق را با ساخت یک کانال به طول 30 و عرض 1 کیلومترـ که مختص پرورش ماهی بود ـ با پمپاژ آب و احداث موانع و کمین و سنگرهای تیربار به عنوان مانعی اساسی و بازدارنده از حملات احتمالی نیروهای ایرانی به سوی بصره تدارک دیده بودند.همچنین در قسمت جنوبی منطقه ـ روبروی شلمچه ـ آب رها شده بود تا از هرگونه تردد نیروهای زرهی و پیاده، عملا ممانعت به عمل آید.

سرانجام عملیات رمضان در شب 21 ماه مبارک رمضان و سالروز شهادت امام علی (ع) در ساعت 21 و 30 دقیقه شامگاه 23 تیر 1361 با رمز «یا صاحب الزمان ادرکنی» در منطقه عملیاتی شلمچه در شرق بصره آغاز شد. در این حمله 10 تیپ از سپاه و دو لشکر از نیروی زمینی ارتش حضور داشتند که تحت امر 4 قرارگاه عملیاتی کار می‌کردند.

در مرحله نخست ـ در سه محورـ به علت موانع و استحکامات پدافند مثلثی شکل و میادین مین فراوان، نیروهای ایرانی نتوانستند با سرعت عمل به تمامی اهداف مورد نظر دست پیدا کنند، لذا با روشن شدن هوا از ادامه پیشروی خودداری شد. اما در محور جنوبی ـ جنوب پاسگاه زید ـ چهار تیپ از سپاه و دو تیپ از ارتش توانستند با سرعت عمل چشمگیری همه مواضع دشمن را در هم کوبیده و تا عمق 30 کیلومتری مواضع عراقی‌ها رسیده و خود را به نهر «کتیبان» شرق اروند و کانال «ماهیگیری» برسانند، به گونه‌ای که به قرارگاه لشکر 9 زرهی عراق دست یافته، و ضمن به غنیمت گرفتن خودروی تویوتای فرماندهی، قرارگاه را منهدم نمایند. علی‌رغم این موفقیت، جناح راست نیروها باز مانده بود و با روشن شدن هوا عراقی‌ها با یک لشکر زرهی فشار اصلی را معطوف به این منطقه کرده و از تأمین نیروهای پیشروی ایرانی ممانعت به عمل آوردند.

در این مرحله از عملیات 85 دستاه تانک و نفربر و 12 توپ دشمن منهدم و 71 دستگاه تانک و نفربر نیز به غنیمت گرفته شد. مرحله دوم نیز در محور میانی ـ جنوب پاسگاه زید ـ و با همان یگانها و با تقویت دو تیپ دیگر در تاریخ 25 مرداد ماه 1361 صورت گرفت، که چندان موفقیت‌آمیز نبود و تنها مقداری خسارت به دشمن وارد‌ آمد و شماری از آنان کشته و زخمی و اسیر شدند.

در مرحله سوم احتمال می‌رفت که دشمن با تجمع نیروهای زرهی و آرایش وسیع آنان قصد پاتک دارد، لذا در تاریخ 30 مرداد ماه 1361 از شرکت نیروهای زرهی خودی صرف‌نظر شد تا نیروهای پیاده بتوانند به انهدام تانکها و نفربرها بپردازند. بنابراین عملیات مرحله سوم از جنوب پاسگاه زید آغاز شد و نیروهای ایرانی بطور خیره‌کننده‌ای به درهم شکستن و تصرف مواضع دشمن پرداختند. رزمندگان اسلام توانستند در این مرحله مهم، در زمینی به وسعت 180 کیلومتر مربع، نزدیک به 700 دستگاه تانک و نفربر را منهدم و 14 دستگاه تانک و نفربر دشمن را که 4 دستگاه آن از نوع پیشرفته «تی 72» بود را به غنیمت بگیرند.

مرحله چهارم عملیات در یکم شهریور ماه 1361 از محور جنوبی منطقه عملیاتی شلمچه شروع شد اما به دلیل هوشیاری و آمادگی عراقی‌ها و استحکامات و مواضعی که تعبیه شده بود، راهی از خط نخست دشمن، به روی رزمندگان اسلام باز نشد.

مرحله پنجم و پایانی که تلاش نهایی و اصلی این عملیات سیاسی ـ نظامی بود، در تاریخ 6 شهریور ماه 1361 از شمال پاسگاه زید در حد فاصل دژ مرزی عراق و خاکریزهای مثلثی آغاز شد. در بدو درگیری و نبرد، همه چیز طبق طرح فرماندهان ایرانی پیش می‌رفت و نیروهای ارتش و سپاه توانستند گذشته از پاکسازی و الحاق، خاکریزی مناسب و دو جداره در جناح شمالی بسازند. ولی از آنجا که دقت کافی در ساخت آن بکار نرفت، دشمن توانست 5 کیلومتر در آن رخنه کند. در این مرحله 130 دستگاه تانک و نفربر منهدم و 11 دستگاه نیز به غنیمت گرفته شد و همچنین 800 تن از نیروهای دشمن کشته و زخمی شدند.

بنابراین آمار کل تلفات و خسارات وارده به ارتش عراق در عملیات رمضان عبارت بود از :

1097 دستگاه تانک و نفربر منهدم شده، 50 تانک و نفربر به غنیمت نیروهای اسلام در آمد و 8715 تن از نیروهای بعثی عراقی نیز کشته و زخمی و اسیر شدند.
جمهوری اسلامی ایران با اجرای این عملیات سیاسی ـ نظامی نشان داد که در نفوذ به خاک عراق و ادامه نبرد، تنها به دنبال خواسته‌های به حق مردم خود است، هر چند که محدوده پاسگاه زید عراق به وسعت 400 کیلومتر مربع تصرف و لشکر 9 زرهی عراق به طور کامل منهدم شد و هدف اصلی تأمین نگشت، اما این عملیات یک اقدام مثبت تلقی گردید.


نام عملیات‌ : رمضان

زمان اجرا‌: 23/4/1361

تلفات دشمن (کشته، زخمی یا اسیر)‌: 8715

رمز عملیات‌: یا صاحب الزمان ادرکنی

مکان اجرا: منطقه عملیاتی شلمچه ـ شمال غربی خرمشهر و شرق بصره

ارگانهای عمل کننده‌: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نیروهای ارتش جمهوری اسلامی

اهداف عملیات: فتح منطقه‌ای از خاک عراق و گرفتن امتیاز اراضی برای پایان عادلانه به جنگ دو ساله ـ طی 5 مرحله


عمليات رمضان ؛ رزم مشترك سپاه وارتش براى تعيين سرنوشت جنگ در چهار مرحله :

رمضان عملياتى براى فرار از دام :

عمليات رمضان با همكارى مشترك سپاه و ارتش براى تعيين سرنوشت جنگ در ۲۳ تير ۱۳۶۱ مصادف با ۲۱ رمضان (۱۴۰۲ه. ق) انجام شد.

پس از فتح خرمشهر و برترى سياسى- نظامى ايران، رژيم بعث عراق درحالى مسئله صلح را مطرح كرد كه هيچ تغييرى در ماهيت رفتار سران اين رژيم مشاهده نمى شد.

پافشارى عراق بر ادعاى قبلى عدم پذيرش قرارداد ۱۹۷۵الجزاير، حضور در بخشى از خاك ايران و ادامه حملات، تاييد اين مسئله بود و تلاش عراق و مجامع بين المللى وكشورهاى حامى آن در منطقه براى طرح صلح نه از روى اعتقاد بلكه به دليل شرايط حادى بود كه آنان را در موضع ضعف قرار داده بود و منافعشان را تهديد مى كرد. علاوه بر آن تصميم گيرندگان سياسى و فرماندهان نظامى ايران با توجه به برترى مطلق جمهورى اسلامى در اين زمان حاضر نبودند بدون دستيابى به حداقل امتياز ( تنبيه متجاوز وگرفتن غرامت ) قرارداد پايان جنگ را امضاء كنند.

از اين رو هدف اصلى ايران از ورود به خاك عراق و ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر وادار كردن جامعه بين المللى به تنبيه متجاوز بود تا از اين رهگذر به ماهيت انقلاب اسلامى خدشه وارد نشود.

پس از پيروزى در عمليات بيت المقدس كه به آزاد سازى بخش اعظمى از مناطق اشغالى منجر شد، ايران براى اجراى عملياتى كه سرنوشت جنگ را مشخص كند چاره اى جز ورود به خاك عراق نداشت كه با اذن حضرت امام خمينى(ره) مبنى بر ورود به خاك عراق، فرماندهان، منطقه شلمچه و بصره را براى حمله نهايى خود برگزيدند كه بر اساس پيش بينى هاى صورت گرفته با رسيدن نيروهاى ايرانى به بصره يا نزديكى آن، كار رژيم صدام تمام بود، اما در اين ميان مسئله حمله گسترده اسرائيل از زمين و هوا به لبنان به اوج خود رسيد.

در اين زمان در جلسه شوراى عالى دفاع كه با حضور شهيد سپهبد صياد شيرازى و محسن رضايى برگزار شد، بعد از چندين ساعت بحث و تبادل نظر تصميم گرفته شد ايران به جنوب لبنان نيرو اعزام كند ،اما شهيد صياد شيرازى كه در آن مقطع به سوريه سفر كرده بود از قراين و شواهد متوجه اين مطلب شد كه پرداختن به لبنان و غفلت از عراق دامى براى ايران است و نظر خود را در اين خصوص در بازگشت به محضر امام (ره) رساند و ايشان فرمان بازگشت نيروها را از لبنان صادر كردند. هرچند ايران از اين دام رهيد اما صدام از يك ماه غفلت، نهايت استفاده را كرد و ضمن ساماندهى ارتش خود به سرعت بر استحكامات شرق بصره افزود.

عمليات رمضان با مشاركت و فرماندهى ارتش و سپاه، نخستين عملياتى بود كه با هدف حضور قواى نظامى ايران در پشت شط العرب و تسلط بر معابر وصولى بصره و با اين اميد كه در صورت موفقيت امكان پايان پيروزمندانه جنگ فراهم شود، در خاك عراق انجام شد. اين عمليات در چهار مرحله انجام گرفت كه در مرحله اول و دوم نيروهاى ايران توانستند به مواضع دشمن حمله كرده و به رغم تصرفات قابل توجه و تلفات و خسارات سنگينى كه بر دشمن وارد كردند، ناچار به عقب نشينى شدند.

در مرحله سوم اين عمليات كه بامداد روز ۳۰تيرماه ۶۱ آغاز شد، با وجود وارد كردن تلفات بسيارى بر نيروها و ادوات دشمن و دست يافتن به برخى اهداف از پيش تعيين شده، به علت شدت مقاومت دشمن يگانها پس از پيشروى اوليه ناچار به بازگشت به مواضع قبلى شدند.

مرحله چهارم در شامگاه اول مرداد ماه ۶۱ با حركت گردان هاى خط شكن سپاه آغاز شد و نيروهاى خودى موفق به شكستن خط اول دشمن شدند، ولى محدود بودن زمين منطقه، وجود انواع موانع از قبيل سيم خاردار و ميدان مين و تمركز انبوه آتش توپخانه و فشار رده هاى بعدى ارتش عراق در منطقه، مانع پيشروى يگانها شد.

هرچند عمليات رمضان برابر طرح هاى تهيه شده به اهداف نهايى خود دست نيافت اما رزمندگان اسلام به هدف اصلى كه تنبيه متجاوز و انهدام هر چه بيشتر نيروهاى بعثى و مقابله با تمامى فشارهاى سياسى- تبليغاتى دنياى استكبار بود، دست يافتند.

كارشناسان سياسى، بى اعتنايى به شرايط و حقوق جمهورى اسلامى (شناسايى و تنبيه متجاوز، پرداخت غرامت، عقب نشينى از مناطق اشغالى و به رسميت شناختن حاكميت ارضى در قلمرو جغرافيايى) ، تاكيد بر پذيرش آتش بس و نه صلح (برخى از اين پيشنهادهاى آتش بس در زمانى ارائه مى شد كه عراق قسمت هاى عمده اى از خاك ايران را در اشغال خود داشت و چنانچه ايران آتش بس رامى پذيرفت، برترى هاى نظامى موجود به مثابه تضمين هايى بود براى عراق تا اراده سياسى و سلطه جويانه خود را در خصوص ادعاهاى ارضى بر ايران تحميل كند) و عملكرد مغرضانه شوراى امنيت را از جمله عوامل ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر و ورود به خاك عراق در عمليات رمضان عنوان مى كنند.

با وجود مسائل ياد شده، حضرت امام خمينى (ره) در ۳۰ خرداد ۱۳۶۱ قبل از شروع عمليات رمضان در يك سخنرانى درباره اعزام هيئت صلح به ايران وعراق فرمودند: «... اشخاصى بيايند كه طرفين قبول دارند و بنشينند و ببينند كه ما به عراق حمله كرديم يا عراق به ما.

خرابى هايى را كه آنها وارد كردند ببينند و بروند شهرهاى آنها را هم ببينند.» اما هيئت مزبور به جاى اقدام عملى در جهت شناسايى متجاوز، مذاكره با طرف متجاوز را توصيه مى كند و مشخص است كه در مذاكراتى از اين قبيل، طرف متجاوز هيچگاه به آنچه كه دست يازيده است، اعتراف نخواهد كرد. خصوصا آن كه كمك هاى مختلف سياسى، نظامى و اقتصادى نيز وى را پشتيبانى مى كرد. »

نيروهاى عمل كننده ايران در عمليات رمضان، با وجود استحكامات متعدد عراق خط را شكستند و حدود ۱۸ كيلومتر پيش رفتند و حتى در يكى از محورها، به نزديكى شهر بصره رسيدند اما با روشن شدن هوا و حملات سنگين زرهى عراق كار مشكل تر شد و سرانجام بعد از چند روز جنگ سنگين، ايران به آن چه كه مى خواست دست نيافت.

متخصصان و تحليل گران نظامى مستقر در قرارگاه ها قدرت زرهى برتر، تشكيل يگان هاى دفاع متحرك،عدم ارزيابى صحيح از امكانات دشمن و تاخير در شروع عمليات را از جمله عوامل اين ناكامى ذكر كردند، اما از نظر شهيد صياد شيرازى ضعف بنيه معنوى رزمندگان و غرور ناشى از پيروزى در عمليات بيت المقدس و نيز خود محورى ارتش و سپاه درعدم موفقيت در اين عمليات را نبايد از ياد برد.

ذكر اين نكته لازم است كه پس از فتح خرمشهر، با وجود مشكلات نظامى كه در حفظ متصرفات گريبانگيرعراق شده بود، صدام در صدد بود تا با عقب نشينى از برخى اراضى ايران، نبرد از ميدان هاى جنگ را به عرصه هاى سياسى بكشاند و بدون آن كه شرايط ايران براى صلح در نظر گرفته شود، با به دست آوردن وجهه صلح طلبى، هم ايران را وادار به پذيرفتن شرايط جديد خود بكند و هم با نگاهى به چندماه آينده كه قرار بود ميزبانى «كنفرانس سران كشورهاى غير متعهد» و رياست آن را به مدت ۸ سال عهده دار شود، شرايط دلخواه را به ايران تحميل نمايد. ازطرف ديگر، ايران براى برگزارى كنفرانس غيرمتعهدها در بغداد دو راه بيشتر نداشت يا در كنفرانس شركت نمى كرد كه ضررهاى آن براى سياست خارجى ايران جدى بود و يا اگر شركت مى كرد، با توجه به زمينه هاى مناسبى كه در اين كنفرانس وجود داشت بعيد نبود كه با اقدامات برخى كشورهاى موجه و متنفذ به نوعى شرايط عراق بر ايران تحميل شود.

اما در اين زمان عراق نه تنها به اين اهداف نرسيد بلكه ايران با اتخاذ روشى مبنى بر تداوم نبرد تا تحقق شرايط خود و نا امن كردن عراق براى كنفرانس غير متعهدها و دركنار آن، تلاشهاى موثر ديپلماتيك عراق را از ميزبانى «هفتمين كنفرانس سران جنبش عدم تعهد» محروم ساخت.

شهيد سرلشكر خلبان عباس دوران در سى ام تيرماه ۱۳۶۱ در حين بازگشت ازعمليات بمباران پالايشگاه «الدوره» در ضلع جنوبى بغداد مورد حمله شديد پدافند هوايى و زمينى دشمن قرار گرفت و زمانى كه ديد هواپيما در حال سقوط است، تصميم گرفت تا آنجا كه مى تواند حداكثر ضربه را به دشمن بزند و طى يك عمليات استشهادى از كمك خلبان خواست تا هواپيما را ترك كند و خود با هدايت هواپيما به سمت هتل محل برگزارى «اجلاس سران غير متعهدها» به استقبال شهادت رفت و سرانجام پيكر پاكش پس از ۲۰ سال به همراه ۵۷۰ شهيد ديگر دوم مرداد ماه ۱۳۸۱ به خاك پاك ميهن بازگشت ...
احمد معمارى


در رمل هاى رمضان مانديم تا عبرت بگيريم :

عمليات رمضان از چند جهت يكى از نقاط عطف تاريخ دفاع مقدس ۸ ساله محسوب مى شود. اول اين كه ما در عمليات رمضان اگر نگوييم كه شكست خورديم بايد بپذيريم كه به اهداف از پيش تعيين شده نرسيديم كه اين خود دلايل متعددى دارد، از جمله خيانت ستون پنجم دشمن مانند ناخدا افضلى، آمادگى و تقويت جبهه دشمن توسط همپيمانانش و … اما يكى ديگر از دلايل عدم موفقيت ما در عمليات رمضان غرورى بود كه در پى پيروزى هاى بزرگ در عمليات هاى فتح المبين و بيت المقدس همه را فرا گرفته بود. در اين مقال سعى شده است اين مساله موشكافى گردد. باشد كه از حوادث تاريخ عبرت بگيريم و آينده اى روشن تر براى خود رقم بزنيم.

بعد از پيروزى هاى پى در پى و با شكوه در عمليات هاى بزرگ فتح الفتوح ( فتح بستان)، فتح المبين و بيت المقدس كه دشمن متحمل ضربات سنگينى گشته و وادار به عقب نشينى تا پشت مرزهاى بين المللى گرديد وارد مرحله جديدى از جنگ شديم كه به تبع آن اوضاع منطقه و اوضاع بين المللى نيز دگرگون شد. قدرت هاى بزرگ دنيا به ويژه امريكا كه بقا و گسترش انقلاب اسلامى ايران را خطر بزرگى براى خود مى دانستند با شنيدن اخبار پيروزى هاى جمهورى اسلامى در جبهه هاى جنگ ايران و عراق به صرافت دريافتند كه پيروز جنگ جمهورى اسلامى است، بنابراين با جديت و حساسيت بيشترى موضوع را دنبال كردند و روند حمايت هاى مادى و معنوى از رژيم صدام تشديد گرديد تا جايى كه علاوه بر ارسال انواع سلاح هاى پيشرفته غربى و شرقى و كمك هاى مالى شيوخ عرب شاهد اعزام نيروهاى نظامى از سوى برخى كشورهاى عرب به عراق بوديم.

بر همين اساس صاحب نظران سياسى - نظامى معتقدند يكى از اهداف حمله اسراييل به لبنان در بهار سال 1361 و بعد از فتح خرمشهر تحت الشعاع قرار دادن پيروزى هاى چشمگير جمهورى اسلامى و همچنين درگير كردن آن در جبهه هاى جديد و مستمسك سازى براى مداخله مستقيم قدرت هاى بزرگ در جنگ به نفع صدام بوده است.

اما در اين سو فرماندهان جنگ و مسوولين عالى رتبه نظام با تحليل اوضاع به اين نتيجه رسيدند كه دشمن در موضع ضعف و جبهه خودى در موضع قدرت است و اين شرايط فرصت خوبى است تا تكليف جنگ يكسره شود.

اما دو مشكل عمده وجود داشت:

۱- به نظر مى رسد تحليلگران جنگ از احتمال نقش آفرينى و مداخله بيشتر قدرت هاى بزرگ در پشتيبانى از صدام غفلت كرده و يا راهكار مناسبى براى مقابله با آن پيش بينى نكرده بودند.

۲- افت معنوى در جبهه ها و پشت جبهه ها كاملا مشهود بود. آنچه كه ما را در عرصه هاى مختلف مبارزه پيروز ساخته بود و هميشه امتياز ما نسبت به دشمنانمان محسوب مى شد توكل و توسل ما بود. با بررسى تاريخ جنگ نيز معلوم مى شود هر زمان كه روح توسل و توكل بر فضاى جبهه ها و پشت جبهه ها حاكم بود و اشك و راز و نياز در دل شب موج مى زد پيروز شده ايم اما آن گاه كه بر توانمندى هاى نظامى و مادى خود غره گشته ايم با تحمل شكست و ناكامى تنبيه شده ايم تا براى آينده عبرت بگيريم.

در جريان عمليات هاى فتح بستان، فتح المبين و بيت المقدس، آن گونه كه از تصاوير ضبط شده نيز بر مى آيد اشك، دعا و التجا به درگاه خدا روح حاكم بر كشور بود.

اما در جريان عمليات رمضان به استناد آنچه كه خود شاهد بوده ام مراسمات مذهبى زياد بود اما حس غرور آميزى بر همه سايه افكنده بود گو اينكه دشمن زبون و دست و پا بسته اى را پيش رو داريم و منتظر است تا در اثر ضربه هاى سنگين ما شكست ديگرى را پذيرا باشد. زمانى كه در شب ۲۳ تير ماه خط دشمن شكست و ستون هاى پياده و زرهى ما به سمت فتح بصره پيش روى را آغاز كردند سر و ته ستون ها با چشم غيرمسلح قابل مشاهده نبود. من با خود گفتم دشمن هرگز نخواهد توانست در مقابل اين نيروهاى عظيم ايستادگى كند و ما تا بغداد پيش خواهيم رفت. بعد از عمليات با هر كس كه صحبت مى كرديم از وجود اين حس غرور در خود خبر مى داد. به ياد دارم كه بعد از عقب نشينى در مرحله اول به قعر پل نو در خرمشهر منتقل شديم و آن شب بعد از نماز مغرب و عشا شهيد احمد كاظمى فرمانده وقت تيپ نجف اشرف و حاج آقا سمندرى روحانى تيپ در سخنرانى خود صريحا اعتراف كردند كه ما را غرور گرفته بود و با اين شكست (عقب نشينى مرحله اول) خدا ما را گوش مالى داد.

ناگفته نماند با وجود سرسختى دشمن و شدت جنگ، عمليات رمضان دستاوردى قابل توجه نيز داشت. يكى از دستاوردهاى مهم انهدام بى سابقه تعداد زيادى از تانك ها و زره پوش هاى عراقى به ويژه تانك هاى پيشرفته ۷۲T بود كه در جريان نبرد نفر با تانك اتفاق افتاد. زمانى كه معلوم شد گلوله هاى آر.پى.جى ۷ و تفنگ (۱۰۶) در تانك هاى ۷۲T كارگر نيست رزمندگان سلحشور ما با روحيه شهادت طلبى خود را به تانك ها نزديك مى كردند و با پرتاب نارنجك به درون كابين خدمه تانك آن را منهدم و خدمه را به هلاكت مى رساندند.

به نظر من مهم ترين درسى كه ما بايد از عمليات رمضان بگيريم اين است كه تحت هيچ شرايطى به توانمندى هاى خود غره نشويم و خدا را فراموش نكنيم. فراموش نكنيم، «كم من فئة قليله غلبت فئة كثيره» اما ـ باذن الله. بديهى است كه طبق حكم عقل و دستور قرآن بايد خود را به علم و فناورى هاى روز مجهز سازيم اما اين را نيز فراموش نكنيم كه جز به نصرت الهى پيروزى حاصل نمى شود.
در پايان ياد و خاطره شهداى مظلوم عمليات رمضان را كه اكثرا با لب تشنه به شهادت رسيدند گرامى داشته و به روحشان درود مى فرستيم.

===================================================